Arangkada of Leo Lastimosa for January 11, 2009

              AKONG LABADA

 

            Usa sa una nakong gipalit dihang nakapanag-iya nag bay mao ang washing machine.  Na-inriga ko nganong ang mga bulingon nga labhan sa akong inahan sa gagmay pa ming bata sa dul-an sa tibuok adlaw mahuman lang sa makina sa usa ka takna.  Mahinamon kong nag-atang sa delivery truck nga nagkarga sa akong pinalit.  Samtang gipahimutang sa mga kargador ang makina sa akong gihawanan nga luna, gisugdan dayon nakog basa ang manual.

            Gisumpay nakong hose sa makina ngadto sa gripo.  Igo lang nakabiya ang trak, nagsugod na kog panglaba.  Naglisod kog tuo nga inay kusukusuon, ang mga bulingon nga nakapaslot sa among kamot niadto gituyuk-tuyok na lang sa makina.

-o0o-

            Dugay rang nawa ang manual, apan nasag-u nako unsaon pagpanlaba:

1.     Sudli og limpiyong tubig ang washer hangtod sa badlis;

2.     Ilunod ang mga bulingon (unaha ang labing gaan ug mga puti, ipauwahing karsones ug unayan), bukharang nalukot nga mga bukton ug kuhaang nahibiling sensiyo ug papel sa mga bolsa;

3.     Buboig usa ka tasang sabon (nagpalit gyod kog sinukod nga cup);

4.     Patuyokang washer sa pito ka gutlo;

5.     Ibalhin ang nagbuwang mga bulingon sa dryer ug patuyoka sa duha ka gutlo;

6.     Ibalik ang nauga-uga na apan sabunon pang linabhan sa washer, patuyoka sa pito ka gutlo uban ang nag-agas nga gripo nga mopa-awas sa buwa;

7.     Ibalhin sa dryer ug patuyoka sa lima ka gutlo; ug

8.     Ihayhay ang mga linabhan nga mauga sa hangin sud lang sa tulo ngadto sa upat ka takna.

-o0o-

            Di hinuon tanang bulingon ang malimpiyo sa washing machine.  Kinahanglang kusukusoan pa ang bulingon nga mga kuwelyo.  O ang mga sinina nga napiskan og sabaw.  O mga karsones nga napiskan og lapok.

            Kay nahumok na man sa pito ka gutlo nga pagtuyuk-tuyok sa washer, ang wa matangtang nga mga buling dali na lang kaayong kusukusoan.  Bisan sama ka nako nga di kamaong mokusu-kuso, di na mapaslot ang imong kamot.

-o0o-

            Wa ko magbugalbugal sa akong sulti sa akong mga higala nga maghinam-hinam ko sa Sabado, nga maoy adlaw sa akong pagpanlaba.  Makapakalma nako ang pagtanos sa nangalukot nga mga bulingon, ang isog nga kahumot sa sabon, ang pinisik sa nagtuyok nga tubig ug ang daghong sa makina.

            Matagbaw ko sa akong pailob ug lahutay sa pagpanlaba.  Mao ni ang mga sinina nga nakasalimbong sa akong kahubo, sa akong pag-atubang sa mga silingan ug sa katawhan.  Ang labing lunsay nga kalipay nanukad sa akong katakos paglimpiyo sa akong mga bulingon sa niaging semana.  Ang kahumot sa mga linabhan makatabang nako pag-atubang sa bag-ong semana sa panlimbasog sa akong panginabuhi:  Ang paghukngay sa mga binuhatan, ang pagpalupalo sa mga bulingon ug paghayhay sa mga maayong panig-ingnan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 10, 2009

                   LIGSAN SA SINULOG

 

          Fuente Osmeña, Cebu City—Labaw sa kahinam ug sa makabungog nga kagahob sa pag-abot sa dancing contingents sa nagkalainlaing kolehiyo ug unibersidad sa Sugbo nga kabahin sa pormal nga paglusad sa Sinulog 2009 mao ang yagubyob sa mga bagulbol sa trapiko—sa pagkabara sa mga sakyanan, sa kahasol sa ilang pagbaktas ngadto sa mga dapit nga wa pa nila mahibaw-i asa sila makasakay balik sa ilang mga pinuy-anan ug sa kakuwang og kasayuran unsay mga dan nga tak-opan, unsay kaagian, unsay kalaktoran ug unsay kalutsan.

          Mao nga samtang sadya ang mga nangapil sa paglusad sa Sinulog, nagmug-ot ang mga naligsan sa kalihokan.  Gikan sa akong nahimutangan, di malalis nga mas daghan ang wa malingaw.

-o0o-

          Wa baya magkuwang ang mga tagduma sa trapiko.  Sayo nilang giapud-apod sa media ang rerouting.  Apan tingali angayng dugangan pa ang pagpahibawo sa katawhan—labi na sa mga di nang kahigayon sa pagpaminaw sa radyo, pagtan-aw sa telebisyon, ni sa pagbasa sa pamantalaan.  Mga opisyal sa barangay nga akong nahinabi nagmahay nga wa sila konsultaha (kay makasugyot unta sila og mas maayong alternatibong mga ruta), o bisan pahibaw-on na lang (aron makatabang pagpasidaan ug pag-andam sa ilang mga molupyo).

          Mahimong nataligam-an lang sa mga tagduma.  Tungod tingali sa kaliboan ug usa ka mas mahinungdanon pa nilang mga gimbuhaton.  O tingali nagsalig nga kay Sinulog madawat ang bisan unsa nilang pasiugdahan.

-o0o-

          Ang kilas ug mabulukon nga palibot sa Fuente pasiuna lang sa higanteng piyesta nga masaksihan walo ka adlaw gikan karon.  Ang katawhan nga nagbahas-bahas sa kadalanan nga wa na pasudlig mga sakyanan (di na hinuon sila sama kagawasnon atol mardi gras), mga bata ug ilang mga duwa, way kinutobang paghudyaka sa mga talan-awon (makapaukyab nga mga dayandayan ug mas madanihon nga kababayen-an) ug kasaba,

          Wa pa koy nakit-an nga dut-anay.  Karon tingaling taudtaod.  Tungod sa iyang kadako ug kaalingisig, ang Sinulog may paagi sa pagpahilom sa mga yangungo sa mga nayatakan sa kapiyestahan.

-o0o-

          Apan di tanang bahin sa Sugbo naabot sa kasadya sa Sinulog.  Ang kadalanan sa mga suok ug mga ngilit sa Sugbo, nga maoy among gidangpan paglikay sa makalilisang nga pagkabara sa labing dagkong kadalanan sa Metro Cebu way bisan gamayng tilimad-on sa Fiesta Señor:  Ang sudlunon nga mga barangay Tingub ug Casuntingan sa Mandaue ug bisan ang Kalunasan sa Dakbayan sa Sugbo.

          Ang mga molupyo nagpadayon sa ilang naandang kalihokan—nagtungha ang kabataan, naghikay nag pagkaon ang ilang mga ginikanan, may namugha og kahoy, may nagsag-ob og tubig, may nanilhig sa ilang nataran ug may nagpatrolya nga kapolisan.  Mga linalang sab sila.  Ang kahapsay sa ilang inadlaw-adlaw nga panikaysikay angay sang tahuron.  Ug panalipdan.

          Sa mga nagsaulog ug sa mga naligsan, Pit Senyor kanatong tanan!  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 9, 2009

              KITAY GIHUKHOKAN

 

       Kon nahibung ka nganong lahi sa ubang kanasuran way kihol ang atong kagamhanan sa pagpanagang sa kalibotanong krisis sa ekonomiya, paminawa ang way kinutobang pagarpar sa mga opisyal sa Malakanyang nga nagsihag sa tinuoray nilang panghunahuna—nga way suliran, way kuyaw ug busa way angayng ikahadlok:

·        "Ang Pilipinas maoy labing andam pagsagubang sa krisis," pasalig ni presidential economic adviser Joey Salceda;

·        "Usa ra ka milyon di 11 milyones ka OFWs ang mataktak sa trabaho tungod sa krisis," matod ni Labor Secretary Marianito Roque; ug

·        "Mas daghang nibiya nga OFWs kay sa namalik matag adlaw," ug "kaliboan ka bag-ong trabaho ang nagpaabot sa mga Pinoy sa Madagascar ug ubang kanasuran."

-o0o-

            Mao diay nga way nagtukaw pagpangita og mga paagi pagpabaskog sa lokal nga mga industriya, pagmugna og dugang mga trabaho, pag-agak sa labing kabos nga maoy unang lamyon sa kagutom ug mga balatian tungod sa daan na nilang katimawa ug pag-usab sa pagduma sa kagamhanan aron nga mas paspas ug mas epektibong matubag ang pagkahugno sa kalibotanong ekonomiya.

            Mao diay nga nagpadayon ang way kinutoban nga pamolitika—palabwanay sa mga nangambisyon nga mopuli sa gahom sa 2010, sabligay og lapok nga ang tuyo di ang pagpatigbabaw sa kaangayan ni pagtabang sa katawhan ug paugat ug papating sa mga nagtungkawo sa gahom pagtilok sa bisan unsang nahibilin sa nasudnong panudlanan nga wa pa makumkom sa nagkatol nila nga mga kamot.

-o0o-

            Mao diay nga inay magpasiugda og mga proyekto nga gawas nga makahatag og dugang trabaho makapalig-on ug makapalapad pa gyod sa nasudnong ekonomiya, gipili sa Malakanyang ang pagpanuweldo og 500,000 ka tigsilhig sa kadalanan.

            Mao diay nga inay gamiton ang krisis isip kahigayonan pagbugkos sa nasud ug paghiusa sa katawhan pag-asdang sa makalilisang nga katalagman, nakakita na hinuon og bag-o nga mga maniobra ug mga lutsanan sa pagpasamot pagpaburot sa personal nila nga mga panudlanan.

-o0o-

            Ang unang lakang sa pagsulbad sa suliran mao ang pag-angkon nga dunay suliran.  Ang pag-ila sa suliran maoy gikinahanglan aron kasugdan na ang pagpangita og kasulbaran.  Ang padayon nga paglingiw-lingiw sa tinuod nga kahimtang, nga maoy naandan sa atong mga politiko, maoy motino nga moburot na pag-ayo ang kalisdanan ug nga unya na ta magsugod pagpanagang kon uwahi na ang tanan.

            Makahimo ta pagpangandam sa krisis bisan sa pagpabaya sa kagamhanan.  Makahimo ta pagpanalipod sa atong kaugalingon bisan sa pag-usik-usik sa kagamhanan.  Makahimo ta pagtino nga di ta mangamatay sa sakit ug gutom bisan gipasagdan ta sa kagamhanan.  Apan, yuna pa, ato nang gitugotan ang kagamhanan pagbudhi nato.  Ato pa ba sila pasagdan nga padayon nga magpahimus nato?  Atubangan sa kalibotanong krisis, paundayonan ba lang gihapon ang ilang pagpanghukhok sa atong hinagoan?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 8, 2009

              SILHIG BATOK KRISIS

 

            Katunga sa usa ka milyon ka trabaho nga gisaad nga mugnaon sa pamunoan ni Pres. Arroyo sa unang unom ka buwan ning tuiga mao ang pagpanilhig sa kadalanan.  Masaligon ang Malakanyang nga ang pagsuweldo og bag-ong 500,000 ka mga kaminero mao ang labing epektibo nga lakang sa pagsagang sa gikalisangan nga krisis sa kalibotanong ekonomiya.

            Tinuod nga ang pagkuha sa tunga sa milyon ka mga way trabaho makatabang sa ilang mga pamilya.  Kon may lima ka mga sakop ang matag pamilya, maluwas sa kagutom ang 2.5 milyones ka mga indibiduwal.  Apan nganong wa man magsayaw-sayaw sa kadalanan ang mga kabos pagsaulog sa pagkahaw-as nila gikan sa katimawa?

-o0o-

            Kay nahibawo tang tanan pila ray suhol sa kaminero.  Labaw pa tang nahibawo unsa kakasamtangan ug kalumalabay ang ilang panginabuhi.  Ambot kaabot ba og minimum nga suholan ang pagpatrabaho nila sud sa pila lang ka takna matag adlaw ug pila ra intawoy mapalit sa labing batakan ug dinalian nila nga mga panginahanglan.  Ambot pila ra ka buwan ang ilang kontrata.  Sa di pa makaamgo ang mga politiko nga mas maayong kapilian kay sa pag-ulug-ulog sa kabos nilang mga dumadapig ang paghurot pagbolsa sa makawkaw nilang buhis sa katawhan.

            Ang pagsuhol og dugang 500,000 ka kaminero morang plaster.  Nga mahimong temporaryo nga motapak apan di mahitabo nga makaalim, hinunoa mahimo pa ganing makapasamot sa kadako, sa kalawom ug kalang-og sa naghuramentado na nga kabahong.

-o0o-

            Gawas pa, wa ta magkinahanglan og dugang kaminero.  Nagsobra nang daan ang mga kaminero nga gisuholan sa mga barangay, mga lungsod, mga dakbayan ug mga lalawigan.  Panangtangon ba ang karaang mga kaminero aron pulihan sa mga bag-o nga makuha?  O, sama sa naandan, isapaw lang ang mga bag-o sa mga daan.  Bahala na kon way klaro unsaon pagbahin ang ilang mga trabahuonon?

            May sukaranan ang pagduda nga ang programa pagmugna og bag-ong kahigayonan sa trabaho wa itumong pagtabang sa mga kabos ni sa pagpabaskog sa nasudnong ekonomiya.  Kon dili aron lang pagpagawal nga wa magmika ni mangiyugpos ang mga namunoan atubangan sa nag-ung-ong nga kalibotanong katalagman.

-o0o-

            Way klaro nga katin-awan ang Malakanyang nganong gipalabi ang pagmugna og bag-ong mga tigsilhig sa kadalanan.  Inay magtukod og bag-ong kadalanan.  Makatabang apan di garantiya nga makapalambo sa ekonomiya ang paghipos sa tanang sagbot ug agungal sa kadalanan.  Mas kasaligan ug mas dako ang kaayuhan nga mamugna kon hingpit sa agianan ang tanang umahan.  Aron nga mas paspas nga mada sa mga mag-uuma ang ilang mga abot ngadto sa kamerkadohan.

            Ang ubang kanasuran nag-umol sa mga programa pagpanalipod gikan, ug pagtabang sa ilang katawhan pagsugakod, sa krisis.  Salamat sa atong pagpabaya, ang atong kadagkoan nipalabi sa pagpaburot pa pagsamot sa ilang pribadong panudlanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 7, 2009

              ULI SA BUHIS

 

       Atubangan sa bantok kaayo nga panghambog sa mga opisyal sa kagamhanan nga ang Pilipinas maoy labing andam sa pagpanagang gawas nga di grabeng maigo sa kalibotanong krisis sa ekonomiya, sa nangalisbo nga mga ulug-ulog nga andam nang mga programa pagpanalipod sa katawhan gikan sa krisis apan wa pay bisan usa nga nagtagad paghatag og bisan unsang detalye, ug sa nanimaho nga pamolitika sa mga nagpaugat gihapon sa cha-cha pagtabon sa nagkayamukat nga mga eskandalo ug pagsuway paglugway sa talitapos nang termino sa mga nagtungkawo sa gahom, morang huros sa lab-as nga huyuhoy ang sugyot ni Senador Mar Roxas paghatag og P5,000 ngadto sa duha ka milyon ka mga mamumuo sa nasud.

            Nangambisyon si Roxas nga mag-presidente sa 2010.  Mahimong pa-pogi rang iyang sugyot.  Apan mao ni labing unang undanon nga panagang sa krisis nga naluwatan taliwa sa kalaworan sa taphaw nga mga pagarpar.

-o0o-

            Daghan ang mopagakpak sa awhag ni Roxas.  Dako ning tabang alang sa matag usa sa duha ka milyon ka kabos nga mga pamilya nga nagsalig sa suholan sa mga anak sa singot.  Ang P5,000 isipon nga uli sa buhis (tax rebate) nga gikuha nang daan sa kagamhanan sa wa pa madawat sa mga mamumuo ang ilang suholan.  Sakto sab si Roxas.  Nga ang P10 bilyones nga maggasto sa nasudnong kagamhanan pagpatuman sa iyang sugyot mora lang og pisik sa kinatibuk-an nga P1.415 trilyones nga gahin alang sa 2009.

Ang P10 bilyones nga madawat sa mga mamumuo di nila ilubong sa yuta.  Labaw nang di nila daoban aron maagiw ug mahanaw.  Mabubo ang tanan sa mga tindahan ug kamerkadohan.  Sa ato pa, mahibalik ra gihapon sa panudlanan sa kagamhanan, mahimo gani nga may tubo pa, pinaagi sa buhis sa inadlaw nga mga palaliton ug pangalagad.  Gawas nga makapalit na sa labing batakan ug labing dinalian nga mga panginahanglan sa katawhan, ang ekonomiya mao ang labing mabulahan.

-o0o-

            Ang bag-ong sugyot ni Roxas maoy dason sa iyang nahaunang sugyot nga laslasan ang makalilisang nga expanded value added tax sa lana ug elektrisidad.  Nga gibungul-bungolan sa Malakanyang.  Gipili hinuon ang P500 nga subsidy sa gagmayng mga konsumidor sa kuryente.  Nga gawas nga mas bug-at ug gubot ang pagpanghatag, pipila ray nakapahimus.  Mahimo pa ganing may pangawkaw na sab sa pagpatuman.

            Kon ang Evat pay gilaslasan, makatilaw unta ang tanan, mas daghang kuwarta ang mabubo sa ekonomiya ug mas daghan ang bag-ong mga transaksiyon nga mabuhisan.

-o0o-

            Ang sugyot ni Roxas di hinuon orihinal.  Kinopya lang sa $600 nga tax rebate nga gipatuman ni US President George Bush sa niaging tuig.

            Apan managsama ang tuyo.  Paghatag og dugang kuwarta sa mga konsumidor aron madasig ang ilang gasto ug mabaskog ang ekonomiya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 6, 2009

                        NIA NANG KRISIS

 

            Nabatyagan na sa mga Sugbuanon ang kalibotanong krisis sa ekonomiya.  Labaw sa mga eksperto nga nipasidaan sa nag-ung-ong nga kalisod ug sa mga politiko nga nag-ulug-ulog nga nagdugo ang ilang kasingkasing alang sa mga kabos, ang katawhan maoy labing nasuhito sa ilang kahimtang karon.  Silay among gipangutana sa Pulso sa DYAB Abante Bisaya.  Niang pipila sa mga tubag:

·        Kaniadto, mag-awto gyod ko.  Karon mag jeep na ko.  Seven rides gud ko padulong sa trabahoan.   Kay ang akong suweldo kuwang ra man.  Mahal baya ang maintenance sa awto.  Mag-awto na lang ko kon kusog kaayo ang uwan.  Gikan ni Chona sa Lapulapu City;

·        Ang krisis dugay na gyod nako nabatyagan kay kani-adto moingon ko nga way kuarta, akong pitaka naa pa nay tinipigan nga bag-o ug way pilo gikan sa P20 ngadto sa P1,000, pero kon moingon nga way kuwarta, aw sus as in wala gyod,.  Gikan ni Rollie sa Talisay City;

-o0o-

·        Mas gamay nang among halin sa tindahan sukad last year.  Nakabawi mi pag Pasko pero naluya na sag balik after New Year.  Gikan ni Gemmay Perpetua;

·        Krisis na gyod kay sa pag-abli namo sa tindahan nag-una ang utang kay sa cash.  Gikan ni Oslec;

·        Nakabatyag na mi sa krisis kay daghan nang bakante sa boarding houses diri sa Opon.  Gikan ni Mr. Baguio;

·        Nakabatyag na, wala man gani mi hatagi og 13th month pay, daghan pa gyod ang gipang-layoff.  Gikan ni Ariel Canedo sa Talisay City;

·        Mamaligya ko og E-loads. Niadto, P1,000 akong daily sales sa Globe ug Smart, mas gamay ang Sun.  Since last year, ang akong halin wa na kaabot og P2,000 sa tanang network.  Gikan ni Neneng sa Mandaue City;

·        Krisis na gyod karon kay sa among work nga manaod ug mga car accessories, tagsa na lang gyod ang magpataod, di na pareha sa una;

-o0o-

·        I started making changes in my lifestyle at the start of 2007 pa, I won't go to the malls unless extremely necessary, stick 2 the basics and avoid using d credit cards as much as possible.  Gikan ni Aileen sa Mabolo, Cebu City;

·        Ang mga driver, ma-taxi ug ma-PUJ ba, nakabatyag na og krisis, barato na tuod ang petroleum products apan wala na say pasahero; ug

·        My husband and his co-workers in Qatar are worried because of the retrenchment in their company.  Gikan ni Love sa Lawaan, Talisay, City.

-o0o-

            Sa laktod, nia nang krisis.  Hagbay ra.  Naghimo na ganing katawhan og kausaban pagsugakod.

            Di angayng maghilas-hilas pang mga politiko pagtudlo nila.  Kay ang katawhan maoy labing nahibawo unsaon pag-inat ang gamay nilang kita pagpalit sa batakan nilang panginahanglan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 5, 2009

                        LIMA KA DEMANDA

 

            Sa di pa makabuylo pagbungulbungol nato ang higante nga mga kompaniya sa telepono, sa di pa ta nila lumsan sa bag-ong hugna sa makalibat nga mga unlimited ug discounted text promos karong bag-ong tuig, ug sa di pa ta malipat sa mga politiko sa ubang giluto nila nga mga eskandalo, tungod ug alang ug sa ngan sa kabos nga mga konsumidor nga pulos biktima sa pinaburot nga presyo sa text messages, nga nasakpan sa mga eksperto sa Canada ug mga magbabalaod sa Estados Unidos nga libre diay nga mapada ug busa di angay nga patongan og makalilisang nga ginansiya, niang listahan sa lima ka mga demanda ngadto sa higanteng mga kompaniya sa telepono:

-o0o-

1.     Laslasan ang bayranan sa matag text message gikan sa P1 nga maoy nakapabusdik pag-ayo sa ilang panudlanan sud na sa daghang katuigan (40% sa kita sa mga kompaniya sa telepono gikan sa text messaging, nga mao say labing paspas og tubo sa nagkalainlain nga bahin sa malambuon nilang patigayon) ngadto na sa P0.50 nga promo rate nga pipila ray nakapahimus kay labihang kutiha sa proseso una makaapil ang yanong subscriber;

2.     Patas-an ang lugway sa ilang e-loads ug phone cards gikan sa usa ka adlaw, tulo ka adlaw, 15 ka adlaw, usa ka buwan, o duha ka buwan ngadto sa unom ka buwan o usa ka tuig sama sa gihimo sa ubang kanasuran (di makiangayon alang sa mga kompaniya sa telepono ang pagsakmit sa wa pa mapahimusli nga load sa mga konsumidor tungod lang kay napupos na ang binuang ug di makiangayon nila nga tagal);

-o0o-

3.     Usbon ang paagi pagtakda sa ilang bayranan sa voice calls nga sukdon sa matag gutlo bisan kon ang kinatibuk-an nga tawag 15 ka gutling (segundos) ra;

4.     Palambuon ang gikusgon ug kalidad sa ilang signal, di sama karon nga ang unlimited calls gikaluhaan og unlimited sapot alang sa mga konsumidor nga—mapudpod nang daan ang mga tudlo una makalusot ang tawag—mapatag pa gyod ang dunggan sa pagdinuot sa cell phone tungod sa karas ug putul-putol nga signal ug bisan ang kasarangang mga tawag kalit lang nga mapawong kon masalipdan og dakong haligi o maatlan sa lupa nga dapit ang makaluluoy nga konsumidor; ug

5.     Paus-osan ang taga langit kataas nga termination fee nga gikasuk-an pag-ayo sa Estados Unidos ug ubang kanasuran ug ang tupong sa buwan nga interconnection fee tali sa mga kompaniya sa telepono nga maoy nakapaburot pag-ayo sa bayranan sa ilang voice calls (P8 matag gutlo sa Pilipinas apan P1.50 ra sa Hong Kong).

-o0o-

            Ug ang bugtong natong demanda sa kagamhanan:  Pugsa ang mga kompaniya sa telepono pagtuman sa lima ka demanda nga nalista sa ibabaw.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 4, 2009

                        TIKAS SA TEXT

 

            Karong nabisto na nga wa diay gasto ang pagpada sa atong text messages, nga may mga kaso na man ganing gipasaka batok sa higanteng mga kompaniya sa telepono sa Estados Unidos ug Canada, unsa may himuon sa mga kompaniya sa telepono sa Pilipinas?  Padayon ba silang mangugat nga makiangayon ang taas nga presyo nga ilang gipahamtang sa matag text message?  O mokumpisal na sa kataposan nga dugay na nilang gikilkilan ang ilang mga konsumidor?

            Karong duna nay imbestigasyon nga gilusad ang US Congress, unsa may himuon sa atong mga magbabalaod atubangan ning nangalisbo nga eskandalo?  Kutob ba lang gihapon sa pagarpar samtang maghapak-hapak sa ilang dughan pag-ulug-ulog sa mga konsumidor?  O suklan nang adunahan nga mga tinubdan sa ilang makalilisang nga gasto sa kampanya?

-o0o-

            Ang New York Times maoy nibisto sa pagtuon ni Srinivasan Keshav,  professor sa computer science sa University of Waterloo sa Ontario, Canada, nga ang text messages mapada gikan sa usa ka cell phone ngadto sa lain way gasto kay:

·        Gamay ra kaayong text messages (kasagaran gilimitahan hangtod sa 160 ra ka letra), nga way gasto ang mga kompaniya sa telepono usa ka libo, usa ka gatos ka libo, o usa ka milyon man ka mensahe ang mapada agi sa ilang network;

·        Gawas nga gamay ra, ang text messages pakapin ra nga moagi sa gitawag nga "control channel," ang luna nga gigahin alang sa operasyon sa usa ka wireless network;

·        Ang gasto sa pagtukod ug maintenance sa kahimanan sa network di madugangan bisan pila pa ka text messages ang ipada matag adlaw; mao nga

·        Nagpatuyang ang mga kompaniya sa telepono paglusad og bisan unsa na lang promo sa unlimited o discounted nga text messaging kay maoy makapaburot pag-ayo sa ilang ginansiya.

-o0o-

            Si Randall Stross sa Times nitandi sa eskandalo ngadto sa mga kustomer nga gipaibog sa mga kan-anan nga eat-all-you-can.  Kasagaran sa mga kustomer malipayon nga magpagutom sa pagtuo nga makaginansiya sila kay mas daghan man ang ilang makaon.

            Mahimong tinuod na sa mga kan-anan.  Duna koy nailhan nga mga tagduma og eat-all-you-can nga mokulismaot ang dagway kon dasmagan na sila og tibuok basketball team nga bag-o lang nagduwa.

            Apan lahi ang putahe sa text messaging.  Kay way dugang gasto ang kompaniya bisan pila pay imong mapada.  Basta nga gagmay lay kuhaon sa matag balik.  Bisan kapila pa magbalikbalik.

-o0o-

            Gibanabana nga 3.3 trilyones ka text messages ang mapada sa tibuok kalibotan karong tuiga.  Ang labing dakong bahin magikan sa Pilipinas.  Makalilisang ang ginansiya sa mga kompaniya sa telepono kon paundayonan kining nabisto nilang binuang.

            Ang NTC wa magsilbing regulator kon dili turutot sa mga kompaniya sa telepono.  Ang mga politiko di kabarug batok sa ilang mga padrino.  Ang mga konsumidor ray makahaw-as sa ilang kaugalingon gikan ning nangalisbo nga pangabuso.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 3, 2009

                TIPS SA LINOG

 

            Gilinog ang pipila ka bahin sa Kabisay-an ug Mindanao sa unang adlaw sa bag-ong tuig.  Apan ang buhatan nga gitahasan pagsusi sa mga linog wa kapahibawo nato mahitungod ini.

Ang epicenter nahimutang sa 50 kilometros sa silangan habagatang silangan sa Tagbilaran, 99 kilometros sa habagatan habagatang silangan sa Sugbo ug 113 kilometros sa silangan sa Dumaguete.  May mga molupyo nga nakabatyag sa pag-uyog sa ilang mga pinuy-anan.  Apan way nakasulti nila tungod ba to sa dakong trak nga nilabay.  O sa 4.7 magnitude na nga linog.

            Ang unang nakapahibawo sa linog mao ang US Geological Survey nga nahimutang kaliboan ka kalaworan gikan nato, sa Virginia sa Estados Unidos.

-o0o-

            Wa kapindot nato ang Phivolcs (Philippine Institute of Volcanology and Seismology) kansang labing duol nga buhatan naa sa atong isla sa Mactan.  Kay ang tagduma nipauli alang sa bag-ong tuig sa iyang pamilya sa Argao.  Di hinuon hingpit nga mabasol si Rolando Montanez.  Kay siya rang usa ang nahibilin sa buhatan sukad pa sa niaging semana.

            Duha na lay ka kawani sa Phivolcs Mactan sukad niretiro sa niaging tuig si Graciano Sosas.  Ang kauban ni Montanez nga si Robinson Jorgio nilarga sa Japan niadtong Disyembre.  Sa Pasko ug bag-ong tuig, si Montanez na lay usang nagtikaw-tikaw.  Kay wa mang kasukol si Montanez sa katol sa bakasyon, ang USGS lang unay nagbantay sa atong mga linog.

-o0o-

            Bisan niadtong tulo pay kawani sa Phivolcs Mactan nabantang nang pagpabaya sa kagamhanan.  Kay wa pa may teknolohiyang makatag-an sa linog wa na lang sab tingali kakita og panginahanglan pagpahibawo nato nga may linog nga nahitabo.  Tungod sa kakuwang sa kahimanan, silang Sosas, Jorgio ug Montanez nagsalig lang niadto sa paghulagway sa mga biktima nga nakahigayon pagpanawag sa telepono aron pagbanabana sa gikusgon sa linog.

            Mas sayon kon ikay mobanabana pinasikad sa nakat-onan sa tinun-an pa:  Intensity2 kon mouyog ang gagmayng butang; Intensity 3 kon molihok nang bintana ug pultahan; ug Intensity 7 kon mohagsa nang bay, apan mas maayong unahon pagluwas ang imong kaugalingon kay sa pagpuli sa Phivolcs.

-o0o-

            Di mabasol ang mga nituo dayon sa nangaging iresponsableng text messages nga nagpasidaan og kusog nga mga linog.  Tungod sa kabanga sa Phivolcs may mga tawo na nga mas motuo sa text nga way klaro diin gikan.

            Maong simbako makabatyag kag di kasarangang uyog sa imong pinuy-anan, ayaw paghago pagtawag sa Phivolcs.  Usa ray ilang telepono ug kon makalusot kuyawng way motubag.  Mas paspas ug kasaligan ang kasayuran sa internet (http://www.usgs.gov/).  O sa imong kinaham nga sibyaanan sa radyo ug telebisyon.  O pakisayod sa imong textmate ug pagdungan mo pagtandi sa gikusgon sa tay-og samtang magtamod sa lista nga gipanghatag sa elementarya pa mo.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for January 2, 2009

              DAWAT SA TAHAS

 

       Unsaon nimo pagkumbinser ang usa ka tawo nga duna siyay kapuslanan?  Unsaon siya pagdasig pagtabang sa iyang isigkatawo?  Unsaon siya pagpahinumdom nga dunay maminaw sa iyang tingog?  Nga dunay matandog sa iyang pagpakabana?

            Unsaon nimo pagpasalig ang usa ka tawo nga wa siya mag-inusara?  Nga di siya magbinugtong pag-atubang sa mga pagsuway nga iyang mahiagoman?  Nga di krimen ang makiangayong pagbarug alang sa iyang katungod?  Nga di paghikog ni pagpakabuang ang pagsukol sa mga mapahimuslanon ug mga madaugdaugon?  Bisan unsa pa nila kadagko?

            Unsaon nimo pagpahigmata ang usa ka tawo nga kabahin siya sa katilingban?  Nga ang bisan unsay iyang buhaton, o di buhaton, may kahulogan sa kinabuhi sa uban?

-o0o-

            Mao ni ang mga pangutana nga naghamok nako isip magsisibya.  Labi na sa dakong bahin sa tuig nga bag-o lang natapos.  Unsa man tuod ang kapuslanan sa akong mga sibya?  Kon di kong kadapit sa pagtagad sa mga tigpaminaw, kapukaw sa ilang pagpakabana, kadasig nila sa pagtingog ug pagbarug ug kaawhag nila sa paglihok ug pakigbisog sa alang sa kalingdong?

            Wa ko mahasol ning mga pangutanaha sa unang mga tuig sa akong pagpanibya.  Sa sinugdanan, igo na nga mabatian ang akong tingog sa kahanginan.  Human sa pila ka tuig, igo na nga may naminaw sa akong mga sibya ug nakakita og kahulogan sa akong gihuptan nga mga baruganan.

-o0o-

            Samtang nagkadaghan ang akong mga uban, nagsugod kog pangutana sa akong kaugalingon kon kutob ba lang ko sa pagbasa sa mga balita?  Igo ba lang kong magsumay-sumay sa mga tinubdan sa balita?  Igo ba lang kong mohatag og luna sa mga timang ug tiyabaw sa katawhan—bahala na kon igo lang silang bungul-bungolan?

            Kon maghilas-hilas ko pagbarug isip tigpamaba sa dinaugdaog nga katawhan, magpakaaron-ingnon ba nga tibuok ang akong tingog?  O igo lang mobatbat sa pinalutaw nga mga pamahayag nga morang wali sa mingaw nga simbahan?  O mangahas pagwakli sa tanang panagana ug mangisog sa kinatumyan sa akong tingog pagsuway pagtay-og sa mga higanteng hubog sa gahom?

-o0o-

            Ika-25 ron nakong tuig isip magsisibya.  Nagsugod ko isip campus reporter sa DYLA niadtong 1984.  Ubang kabos nga katakos ug langgis nga tingog, akong gihulagway ang kahimtang sa mga tinun-an ug mga tulunghaan.  Nga way kalainan sa kinabag-an sa katawhan sa mas dako nga katilingban.

            Karon nga nagsugod na og kapawot ang akong tutonlan, matental ko sa pagpunit og mas dagkong hagit, paghimog mas dagkong gimbuhaton ug pagkab-ot og mas bugtawng katuyoan.  Apan inanay na kong nigakos sa kamatuoran:  Di ko mas ligdong ni mas utokan kay sa katawhan.  Ila ra kong gitahasan paghatag sa tukma nga kasayuran ug makiangayon nga baruganan.  Sila, di ako, maoy magbuot sa sunod nilang himuon.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com