Arangkada of Leo Lastimosa for March 16, 2009

              KUTOB SA PAMASIN

 

            ParkMall, Mandaue—Kaduha na mobundak ang uwan dinhi.  Apan wa mabungkag ang kaliboan ka katawhan—kasagaran mga batan-on—nga naglinya pagpaabot sa kahigayonan nga makapakita sa ilang katakos.  Nga maoy gikinahanglan aron mahimong housemate sa "Bay ni Kuya."  O scholar sa "Pinoy Dream Academy."

            Ang labing unang na-audition nilang Direk Lurenti Dyogi ug kaubanan sa Pinoy Big Brother nangabot dinhi alas-5 pa sa kadlawon.  Kinabag-an sa mga aplikante gustong mahimong housemate.  Usa ka batan-ong babaye nagkatawang nipasidaan nako, "kon pakantahon ko, kuyaw'g maguba ang bay ni Kuya."  Apan ang kakuwang sa talento, ug paniudto alang sa mga wa intawoy bawon ("namahaw lang mig daghan"), wa kapugong nila sa pagpamasin.

-o0o-

            Bisan asa ka mosuroy dinhi—sa mga kan-anan, supermarket ug ubang mga tindahan sa una ug ikaduhang andana—makitang mga batan-on kuyog sa ilang mga ginikanan, o mga maguwang, o kahigalaan.  Ang mga nagpaantaw sa taas pang linya sa gawas nangutana may igo pa ba silang panahon (giingnan sila sa mga guwardiya nga nipasalig ang taga Manila nga "pasudlon tanan").

            Way kan-anan dinhing nagmingaw.  Bisan kon may nagbawon nga nangaon sa ilang paniudto sa mga landong sa atbang.  Di hinuon puno ang parking lot.  Kasagaran sa nanganhi nagbaktas gikan sa highway.  Hangtod karon wa pang kakumbinser ang ParkMall ug silingang Cebu Doctors University sa  LTFRB pag-apil nila sa mga ruta sa PUJs.

-o0o-

            Unsa may nakadani nila?  Ang kahinam pagpuyo sa "Bay ni Kuya?"  Ang kahigayonang makit-an sa kamera ug sa tibuok kalibotan 24 oras matag adlaw?  Ang saad sa dakong kuwarta ug kadungganan kon mahimo silang mga artista o mga mag-aawit?  Ang kahigayonan nga mahaw-as ang ilang pamilya gikan sa kakabos?

            O nada lang sa ilang mga higala?  O wa lay laing kasuroyan?  O mao ray paagi nga tugtan sa ilang mga ginikanan nga makagawas sa bay sa adlawng Dominggo?  O namasin lang nga makapahulagway uban sa mga inila nang kanhi PBB housemates ug PDA scholars?

-o0o-

            Ang taas nga mga linya nga akong nakit-an—ang mga nanungtong sa ikaduhang andana nga pila na lang ka lakang gikan sa audition rooms, ang mga nagpaabot sa unang andana nga duna nay mga numero ug ang mga tua pa sa gawas nga wa malista ni mahatagi og numero—lahi sa mga linya sa lotto outlets.  Ang mga sugarol kapoy ug minghoy nga nagbitbit sa ilang mga hinagoan.  Ang mga nagpunsisok dinhi puno sa kadasig ug paglaom.

            Apan managsama silang namasin.  Tingali ang mga batan-on dinhi mga anak o mga apo sa mga namasin sa lotto outlets.  Kapait kon nagkadaghan na sa katawhan ang nagtuo nga, tungod sa di makiangayon nga pagduma sa nasud ug sa katilingban, pamasin na lay ilang dag-anan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 15, 2009

              PANGUMANG SAGBUTON

 

            Mahimo kang mananom sa way pagbugwal sa yuta.  Ni sa paghawan sa sagbot.  Di ta angayng mahadlok sa mga sagbot sa atong pagpananom.  Ang mga sagbot maoy angayng mahadlok sa atong mga tanom.

            Pipila lang ni sa natuki sa labing uwahing hugna sa gardening seminar nga gipahigayon sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex.  Kabahin sa nagpadayong pagpalambo sa Kapamily Backyard Gardening Project.  Si Salvio Makinano, kanhi opisyal sa Bohol Provincial Agriculture Office, maoy nagduma sa seminar.  Nagsugwak na sang mga nanambong sa tunga sa adlaw nga kalihokan niadtong Sabado nga nabara makadiyot ang dagan sa mga sakyanan sa Cebu North Road tungod sa sibyaanan.

-o0o-

            Pipila sa mga gitudlo ni Makinano nga nakapaukyab pag-ayo sa mga nanambong:

·        Molambo ug mamunga ang mga talong ug mga tamatis, labi nang mais ug humay, bisan taliwa sa kakugnan;

·        Ang mga sagbot makapatambok sa yuta ug busa makatabang inay makadaot sa mga tanom;

·        Ang mga peste magmalampuson lang kon ang mga tanom maghikog kay wa nay kahigayonan nga mabuhi ug molambo sa yuta; ug

·        Ang pipila lang ka peste nga makadaot sa tanom sayon rang masagang pinaagi sa pagsagol sa mga tanom—pananglitan, mas maayong taparon ang mga kalbasa ug mga talong kay ang kagaw sa talong tilukon sa mga bakukang sa kalbasa.

-o0o-

            Pagkahuman sa seminar, giilogan pag-ayo ang kalendaryo ni Makinano nga nagtakda sa mga adlaw ug mga takna nga labing tukma sa pagpananom sa mga lagutmon (nga mga gamot ug unod maoy labing kapuslan), mga utanon (nga mga dahon maoy labing mapuslanon) ug mga prutas (nga ang mga bunga maoy labing mahinungdanon).

            Matod ni Makinano di siyay nag-imbento sa kalendaryo ug sa uban niyang mga gipanudlo.  Kon dili igo lang siyang nagtamod sa langyawng mga eksperto nga maoy nagpasiugda sa talagsaong mga paagi sa panguma.  Gipasanginlan niyang kagamhanan ug mga tulonghaan sa Pilipinas nga napakyas paghimong siyensiya sa agrikultura.

-o0o-

            Kumusta nang ABS-CBN backyard garden:

·        Namunga nang himsog kaayong mga tamatis;

·        Namuwak nang tambok sang mga tawong;

·        Tag-as nang mga sili espada sa plots nga gitabonan og plastik;

·        Ang mga wati duha na ka semanang nagdugmok sa among mga basura ug nakakuha na mig pasiunang organic fertilizer;

·        Naghimo mig daghang seed beds aron makapanghatag og dugang lawngon sa mga magsugod sa ilang kaugalingong backyard gardens;

·        Ang mga lawngon sa tamatis ug tawong gikan sa Cebu City Agriculture Office, ang sili, plastik, garden soil ug wati gikan sa Cebu Provincial Agriculture Office ug ang mga binhi gikan ni Senador Loren Legarda ug sa East West Seeds; ug

  *   Tuod diay, naani nang mga petsay ug labihang lamiang gisubakan og kinhason ug sardinas.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 14, 2009

              AKOY BAHALA

 

            Kon awhagon ang mga batan-on sa pagsuhid sa atong mga suliran, unsa kahay ilang makit-an?  Kon dasigon sila sa pag-umol og kasulbaran, unsa kahay atong madunggan?  Mao nay buot namong mahibaw-an sa pormal nga paglusad sa "Akoy Bahala."  Ang panagtigi sa pakigpung sa mga tinun-an unsaon pagsulbad ang ekonomikanhong krisis nga nihamok karon sa tibuok kalibotan.

            Gipahigayon ang kalihokan sa audio-visual room sa Southwestern University (SWU) sa Dakbayan sa Sugbo.  Nagsugwak ang mga tinun-an sa duha ka AVRs pagsaksi sa mga representante sa nagkalainlaing mga kolehiyo ug unibersidad nga nisalmot sa panagtigi.  Saliging kamaya sa mga batan-on paghatag kinabuhi sa bisan unsang kalihokan gikan, alang ug mahitungod nila.

-o0o-

            Kon ang among tuyo mao rang pagpaminaw sa tingog sa mga batan-on, wa mi nila pakyasa.  Ang bantok ug nagdahunog nilang tingog igo nang nakapaalimbukad sa among kasingkasing.  Wa pa hingpit nga malawos ang pagpakabana sa ilang mga diwa.  May sukaranan ang paglaom sa mas sanag nga ugma.

            Natugkad na sa linghod nilang alimpatakan ang mga sukaranan sa mga suliran nga naghamok karon sa atong nasud ug katawhan.  Nagsugod na sila pagpangita og tubag sa makalilisang nga mga gumonhap nga nihamok sa ilang mga ginikanan ug mga apohan sa kapid-an na ka katuigan.  Hinaot nga ila nang makaplagan ang idlas nga mga sulbad sa kagutom, kaburong, inhustisya ug ubang batakang mga suliran sa katilingban.

-o0o-

            Ang "Akoy Bahala" gipasakay sa sinemanang tapok sa kamatuoran, ang "Kapamilya Media Forum."  Nga uban sa "Kulokabildo.Com" gipahigayon niadto sa shopping malls ug way kalainan sa naandang panagtagbo sa mga tinubdan sa balita ug sa mga sakop sa media.

            Karong ang mga batan-on nay tigpasiugda, sila nay mangutana ug sila nay manubag sa mga pangutana, naglaom ming mahimong mas makahuloganon ang kamatuoran nga ilang makaplagan matag semana.  Ang KMF makita matag Biyernes (alas-7 sa gabii) sa Channel 15 sa SkyCable ug mabati sa DYAB Abante Bisaya (alas-9 sa gabii).

-o0o-

            Kay nitingog nang mga batan-on ug gihatagan na silag kahigayonan nga mabati ug makita sa radyo ug telebisyon, di ta magpaabot nga matay-og ang kalibotan, kilatan ang mga mapahimuslanon ug mahatagan na gyod sa ilang makiangayong bahin ang kinabag-an nga dinaugdaog.

            Apan dunay sukaranan ang pangandoy sa pagkab-ot sa makiangayong kausaban.  Ang labing hinog nga mga panghunahuna sa kagawasan ug demokrasya naumol nilang Dr. Jose Rizal, Andres Bonifacio ug ubang nasudnong mga bayani sa sila pay mga tinun-an.  Sa sulti pa sa nisalmot nga tinun-an sa STC:  "Wa koy gibuhi, hingpit ang akong panahon sa pagpakabana."  Ang pangindahay sa taga USPF:  "Hinaot moabot ang adlaw nga wa nay tawo nga magtamoy sa iyang kumagko tungod sa kagutom."  Palihug, atong ptalinghugan ang mga batan-on:  Silay bahala.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 13, 2009

              PABUROT SA KEMIKAL

 

            Nganong bisan sa pasidaan sa mga opisyal sa Department of Health nga ang fogging operations gawas nga di epektibo batok sa dengue makadaot hinuon sa panglawas sa mga molupyo magpaugat man gihapon ang lokal nga mga opisyal pagdangop ning taphaw nga paagi pagsumpo sa mga lamok nga nagda sa makamatay nga sakit?

            Lisod tuohan nga gusto sila nga sa di pa mangamatay ang ilang mga molupyo—labi nang inosenteng mga bata—sa dengue mangasakit una sila sa makadaot nga kemikal.  Mas sayon tuohang wa sila magtagad sa sangpotanan sa ilang gibuhat.  Mas mahinungdanong moburot ang ilang bolsa sa transaksiyon nga ilang gisudlan.

-o0o-

            Ang labing epektibong paagi paglikay ug pagsumpo sa dengue mao ang pagpanlimpiyo sa palibot:  Ang tukmang paghipos sa basura, pagyabo sa tanang nagluoy nga tubig—gikan sa biyang ligid sa gawas ngadto sa napasagdan nga mga butanganan sa buwak sud sa bay—ug pagpangitag lutsanan sa nabara nga mga kanal.

            Gitudlo sab ni sa mga eksperto.  Di lang ngadto sa mga molupyo kon dili labi na sa mga politiko.  Apan nganong samtang ang mga molupyo inanay nang nakat-on, ang mga politiko padayon man nga nagpaugat?  Nga wa man untay gasto, gawas sa pagpasingot, ang pagpanlimpiyo?  Sukwahi sa mga kemikal nga gamiton sa fogging nga mobalor og minilyon ka pesos?

-o0o-

            Sama sa naandan, kuwarta na ba say hinungdan sa pagpamugos sa mga politiko sa fogging?  Tungod ba kay mas dako ang komisyon nga ilang makuha kon magpapating pagpangompra sa mga kemikal kay sa pagpamalit og mga silhig?  Kon 10% ray ikapon, labing menos kaliboan ka pesos ang ilang masuyop gikan sa mga transaksiyon sa mga kemikal.  Sensiyo ray mapunit gikan sa mga silhig.

            Kon pamolitika ang hinungdan—kay mas agresibong tan-awon ang fogging kay sa pagpanilhig lang—giangin sa kabuang sa mga politiko ang katawhan.  Pinaagi sa pagpaburot sa mga lider sa ka-epektibo sa dengue, mahimong mataligam-an sa katawhan ang pagpanlimpiyo ug mas mameligro na hinuong mangamatay sa dengue.

-o0o-

            Gusto kong motuo nga pipila ray nagpabadlong.  Ang kasagaran tarung apan wa lay kaisog pagbaraw sa nagbinuang.  Maong kon duna pa silay nahibilin nga kaligdong, ug kon ang COA ug Visayas Ombudsman may pagpakabana pa sa ilang katungdanan, hinaot nga ilang sublion ang tanang mga transaksiyon sa pagpamalit og mga kemikal batok sa dengue.

            Nahadlok ko nga ilang makaplagan nga managsama rang mga kemikal nga gipangompra—pulos makahilo sa mga molupyo apan pikatan lang sa mga lamok—managsama rang suppliers ug managsama rang komisyon nga gipadangog sa mga transaksiyon.  Ug kon daghan pang nahibilin nga kemikal, kay wa pa mahurot paghugaw sa palibot, magpakatakos ko pagsugyot nga ipasuyop sa mga politiko nga lamurok na kaayog mga panudlanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 12, 2009

              BAYAD SA KASAYON

 

            Bag-ong mga teknolohiya nga gigamit sa mga bangko nakahimong mas sayon ug mas paspas sa mga transaksiyon sa ilang mga suki.  Makahimo ka na pagbayad sa matrikula, tubig, kuryente, credit card, cable TV ug bisan load sa cellphone pinaagi sa Internet.

            Nisunod ni sa nag-unang teknolohiya sa ATMs nga hingpit nga nakapausab sa dagway sa mga bangko.  Makahimo ka na pagkuha ug pag-deposito og kuwarta, nga di na kinahanglang mosud sa mga bangko ug makig-atubang sa mga kawani, ginamit ang ATM cards.  Nga mahimo na sab nimong gamiton pagbayad sa mga kinompra sa supermarkets.  Sa ato pa, malaktawan di lang ang mga bangko kon dili hasta nang ATM machines.

-o0o-

            Di lang ang publiko maoy nakapahimus sa bag-ong mga paagi pagtipig, pagkuha ug paggasto sa ilang kuwarta.  Mas dako ang kaayuhan nga napahimuslan sa mga bangko.  Minilyon ka pesos ang ilang nadaginot tungod sa bag-ong mga teknolohiya.  Sa way paghisgot sa kapid-an ka takna ug adlaw nga malaktod.  Nga nisangpot sa dugang minilyon ka pesos nilang tubo.

            Minilyon ka pesos ang di na nila kinahanglang gastuhon alang sa kaliboan ka mga kawani sa bangko nga di na nila kinahanglang kuhaon ug suholan.  Minilyon ka pesos ang maluwas kay di na sila kinahanglang mangompra ug mopatik og tinoneladang mga papel nga di na kinahanglang suwatan sa ilang mga suki aron paghingpit sa mga transaksiyon.

-o0o-

            Maong maglisod ko pagsabot nganong kinahanglan pang pabayron ang depositors sa mga bangko nga moggamit sa ilang ATM cards pagkuha og kuwarta gikan sa ATM machines sa ubang mga bangko.  Ang bisan unsang dugang maggasto sa pagbinayloay og kuwarta tali sa mga bangko sobra pang mabawi sa kuwarta ug panahon nga ilang madaginot.

            Alang nako, nasobrahan ra sang paburot sa mga bangko.  Sama rang ilang gisilotan ang katawhan tungod sa paggamit sa mga paagi nga, gawas nga nakahimong mas sayon sa operasyon sa mga bangko, nakadugang pa gyod og minilyon ka pesos sa ilang tubo.

-o0o-

            Lain nga di nako masabtan:  Nganong patongan man og dugang bayranan ang mga konsumidor nga moggamit sa ilang ATM cards pagpamalit sa ilang inadlawng panginahanglan gikan sa mga tindahan?  Gipabayad ba sila sa kasayon nga napahimuslan kay di na kinahanglang moadto sa ATM machines pagkuha og kuwarta nga ilang ipangompra?  Kon mao, di ba sab angayng pabayron ang mga bangko sa mas dakong kasayon kay di na mosuhol og mga kawani ug mopatik og mga dokumento pagpaningil?

            Lain nakong nalibgan:  Makakuha kag kuwarta sa bisang asang ATM machines sa bisan asang nasud sa kalibotan ug sa bisan unsang takna sa adlaw ug gabii; apan kon lamyon ang ATM card ug dinaliang panginahanglan sa kuwarta, di kang kakuha bisag usa ka dako over the counter gawas sa bangkong giablihan sa imong account.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 11, 2009

              APAN NI RAMA

 

            Di makiangayon alang ni Acting Cebu City Mayor Michael Rama ang pagbakwi sa mga barangay kapitan sa amihanang distrito sa ilang suporta.  Unsa may krimen nga iyang nahimo?  Siya bay nagpatak-op sa South Coastal Road nga nakahasol sa mga motorista ug mga pasahero?  Siya bay nagpatak-op sa ganghaan sa Basilica del Sto. Nino?  Siya bay gipasanginlan nga namatid sa lutoanan og barbecue?

            Ang ikasaway ra gyod nilang Rama mao nga dugay mahuman sa iyang mga pakigpung.  Nga mangahas pagkanta bisan sa labing seryusong mga okasyon.  Apan di na krimen.  Kon dili depekto lang.  Sa niaging Charter Day gani, nakat-on nisubay na sa sinuwat nga diskurso.

-o0o-

            Sa pikas nga bahin, di sab angayng manaway si Rama sa mga kapitan nga nagtuong mas takos silang Margot Osmena o Raul del Mar nga mopuli ni Mayor Tomas Osmena.  Angay niyang tahuron ang sukwahi nilang baruganan.  Kay may demokrasya pa man kaha dinhi sa dakbayan?

            Apan di sab mabasol si Rama nga mahimangod.  Kay way demokrasya ang ilang relasyon ni Osmena.  Di siyang kasukwahi sa baruganan ni Osmena nga di mahiagom og insulto atubangan sa publiko.  Ang iyang kamapailubon wa hinuon manakod sa iyang hinigugmang si kanhi konsehal Jocelyn Pesquera.  Nga maoy sukaranan sa pagduda sa mga dumadapig ni Osmena sa katakos ni Rama pag-umol sa iyang kaugalingong baruganan.

-o0o-

            May sukaranan si Rama pagsukmat sa mga kapitan nganong bantang man silang nisukwahi niya apan labihan mang hiloma sa mas dagkong mga atraso ni Osmena niadto?  Nganong wa man silay ek dihang gitak-opan ni Osmena ang South Coastal Road?  Dihang gitak-opan ni Osmena ang ganghaan sa Basilica del Sto. Nino?  Ug dihang gipasanginlan si Osmena nga namatid sa lutoanan og barbecue?

            Ang laktod nga tubag:  May liderato si Osmena.  Nga wa pa ni Rama.  May katakos si Osmena pagbutang og kahadlok bisan sa kasingkasing sa iyang mga kaatbang.  Makahimo siya pagkuha sa hingpit nga pagpaluyo ug pagtahud sa iyang mga dumadapig.

-o0o-

            Ang mga kapitan nga nisukwahi ni Rama klarong way pagtahud ni kahadlok niya.  Nga makapaalarma.  Di siyang kaingon nga kontrang Osmena ang kinabag-an sa mga kapitan sa una niyang pagdagan pagka mayor.  Kay lisod pasabton ang katawhan nganong gitalikdan siya sa mga kapitan.  Nga iya na unta.

            Kon tuohan ang mga kapitan nga akong nahinabi may sukaranan silang magduda sa katakos ni Rama pagpuli ni Osmena:

·        Kon moduol silang Osmena, duha ra ka pangutana ang ilang tubagon—unsay suliran ug unsay sulbad—kon ganahan si Osmena sa ilang sugyot, sulbad dayong suliran; apan

Kon moduol silang Rama, taas ang istorya nga nagduda sila naminaw ug nakasabot ba si Rama nila, silay papangitaon og sulbad, ug kon mabulilyaso, manghunaw si Rama og responsibilidad.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 10, 2009

              BISAN SA KAGAMHANAN

 

            Sunod higayon nga makadungog ka sa mga politiko nga pinangga nilang mga mag-uuma, ug nga ang mga nagtikad sa yuta maoy tinuod nga mga bayani kay silay nag-umol sa pagkaon sa nasud ug sa katawhan, kasagaran nila mahimong nawungon og tulisok nga mga bakakon.

            Ang kangil-ad sa kadalanan gikan ug paingon sa mga umahan ug sa mga baligyaanan sa mga ani naghulagway sa pagpabaya, di sa pagpakabana.  Ang kakabos sa kasagaran sa mga mag-uuma, nga gipasagdan lang nga balikosan sa bangis nga mga gaway sa mga tigpatanto, nagmatuod sa pagbudhi, di sa pagpangga.  Apan salamat sa kakugi sa Sugbuanong mga mag-uuma, pipila nila nakabarug ug nilahutay.  Bisan sa kagamhanan.

-o0o-

            Sa pagduaw sa gatosan ka mga molupyo sa patag sa Sugbo ug kasilinganang mga lalawigan sa bukirang mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo atol sa labing unang Kapamilya Backyard Gardening Field Trip niadtong Sabado, among nabantang ang hagip-ot nga kadalanan nga lisod agian bisan sa labing lig-on nga balsa ug mainantuson nga kabaw.

            Hain na mang gipanghambog sa lokal ug nasudnong kagamhanan nga minilyon ka pesos pagpalambo sa farm to market roads?  Nganong malangay ug mangabuwasot man gihapon ang mga mag-uuma sa hagip-ot nilang mga agianan kon mangahas paglaktaw sa mga komprador nga kuwang na lay diyutay nga ilubong sa yuta ang kaubos sa presyo sa palit ug itupong sa kalangitan ang kataas sa ilang baligya sa kamerkadohan?

-o0o-

            Nisumbong ang mga mag-uuma nga makatilaw lang og huping ang ilang kadalanan kon hapit nang piniliay.  Nga mao ra say higayon nga ang mga politiko motungas sa ilang kabalayan aron pagpangayo sa ilang mga boto.  Apan taphaw ang pag-ayo—nga wa gani bisan pisik na lang sa aspalto—maong dali ra sang magusbat sa uwan ug sa dagkong mga trak sa bas ug graba.

            Makatilaw lag aspalto o semento ang kadalanan sa bukid kon may dagkong mga politiko nga magtukod og patigayon.  Apan magkahulogan sab nga di nang kabuylo sa ilang panguma.  Mahimo ganing mapahawa sa ilang mga umahan.

-o0o-

            Sama sa ubang matang sa pagpahimus, di ni molahutay hangtod sa hangtod.  Kon mahigmata nang kinabag-an sa mga mag-uuma sa bukid ug ang mga taga patag, nga igo rang giulug-ulogan samtang gihikawan bisan sa labing batakan nilang mga panginahanglan, magkahiusa sila paghingilin sa mga mapahimuslanon.

            Ang politikanhong kaamguhan di mahuptan kon ang katawhan—ang kinabag-an nga taga patag ug ang mga molupyo sa kabukiran—di makabarug sa ilang mga tiil.  Maong kinahanglan sila nga manlimbasog paghaw-as sa ilang kaugalingon gikan sa katimawa—sa way pagpaabot nga kalit lang lamdagan sa diwa sa kaligdong ang mga nagtungkawo sa gahom.  Nianang higayona makab-ot ang dugay nang gipangandoy nga tingusbawan.  Bisan sa kagamhanan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 9, 2009

              NAPTA SA KAKUGI

 

            Si Casimero Pilones dunay karaang napta.  Nga motug-an niya unsay labing tukmang mga adlaw sa pagpananom sa lapad niyang umahan sa Paril, sa bukirang Dakbayan sa Sugbo.  Sa iyang lapad nga paliyahan, may giugbok nga bagakay nga may panapton.  Di siya motug-an unsa to.

            Dihay higayon nga nahibung si Pilones sa iyang mga paliya namunga gihapon lapas sa naandang unom ka buwan nga lahutay (mokita siyag P90,000 ang semana ug makaanig ka-30 sa di pa matun-as ang mga punoan).  Gisungog siya sa mga silingan nga mas una siyang mamatay.  Maong gipaibot ni Pilones ang mga paliya bisan nagsige pag bunga.

-o0o-

            Bisan gibantog sa Paril ug kasilinganang kabarangayan nga may dagon si Pilones maong malampuson kaayong iyang mga umahan, wa siya molugak sa pagpangandam pagtino nga molambo ang iyang mga tanom:

·        Usa ka buwan sa di pa mananom, giandam nang mga lungag nga usa ka tiil ang gidak-on ug usa ka tiil ang giladmon sa mga bundo nga pinutos sa plastik;

·        Gipuno ang lungag sa gilahugay nga iti sa manok ug ginabas o sungo sa humay;

·        Gitukoran og mga guod nga gikutayan og tangsi ang tibuok ektarya nga luna; ug

·        Giputol ang tanang wa kinahanglanang turok sa paliya aron usa ka punoan ray mokatay ug makahimog mas dagkong bunga.

-o0o-

            Labihang daghana sa mga umahan ni Pilones nga wa pa siyang kaato pagtikad nilang tanan.  Kasagaran sa mga luna prendado ug na-remate na.  Ang iyang paliyahan giprenda lag P40,000.  Wa makadaot sa panguma ni Pilones ang iyang pagka barangay kapitan sa Paril.

            Mapagarbuhong nipahibawo si Pilones sa gatosan nga nanguyog sa labing unang Kapamilya Backyard Gardening Field Trip niadtong Sabado nga iyang mga katagi barangay natakdan sa iyang kakugi sa pagpanguma.  Ang kita sa iyang baboyan, kahumayan, paliyahan ug ubang mga utanon maoy gigasto sa mas dagkong patigayon, sama sa pagpananom og mangga.

-o0o-

            Alang ni Pilones, ang bugtong hulga sa panguma nga di masagang mao ang bagyo.  Nga kon moigo sa kamanggahan mosangpot sa minilyon ka pesos nga pagka alkanse.  Apan ang ubang kakulian, bisan ang paghugpa sa mga peste, masagang ug kapangandaman.  Alang niya, ang labing mahinungdanong gikinahanglan sa malampusong panguma mao ang kakugi ug kaalam sa bag-ong mga paagi pagtikad sa yuta.  Matod niya ang puhonan dali rang mautang kay daghang mosalig sa ligdong ug determinadong mga mag-uuma.

            Di pa uwahing pagbalik sa yuta.  Atong palipangon ang binhi sa gugma sa yuta nga gitisok sa atong katiguwangan.  Alang sa mga may luna nga nabiyaan na sa daghang katuigan, sa may gagmayng mga nataran, ug bisan sa mga sama nako nga makayuta lang kon may mga kaang, malipayong pagtikad sa mas sanag nga ugma.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 8, 2009

            KATIGAYONAN SA UMA

 

          Paril, Dakbayan sa Sugbo—Lima ka umahan sa tulo ka bukirang mga barangay sa napu ka takna.  Malampuson ang labing unang Kapamilya Backyard Gardening Field Trip.  Nanggikan mi sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa alas-8 sa buntag.  Nidulhog mi gikan dinhi balik sa among mga pinuy-anan dayon nang alas-5 sa hapon.

          Kaingon nakog pila ra ming magtikaw-tikaw pagkatkat sa labing malampuson nga mga umahan sa Guba, Cambinocot ug Paril.  Niabot og 23 ka mga sakyanan, way labot ang mga motorsiklo, ang nikuyog sa taas namong convoy paingon sa bukid.  Gikan sa Mandaue, nitungas mi sa Bacayan, Pit-os, Binaliw ug Agsungot.  Sa wa pa mi mosangko sa una namong gihunongan sa Guba.

-o0o-

          Ang unang umahan gipanag-iya ni Diosdada "Dading" Perez.  Kay duna may igong puhonan, sementado ang mga agianan sa umahan ug ang masigka kilid sa matag plot.  Kemikal ang gipalambo sa iyang mga tawong ug upo.  Apan nagsugod na sab og organic farming.  May sementado na gani siyang gambalay alang sa mga wati.

          Pulos na organic ang panguma sa tulo ka silingang mga luna nga among giduaw.  Silang Alberto Erana sa Guba, Artemio Suico ug Patricio Damaulao sa Cambinocot pulos sab nagbuhi og mga hayopan sud sa ilang mga umahan.  Sa ingon, di sila magutman bisan mahiagom sa huwaw ug ubang katalagman ang pipila sa ilang mga tanom o mga hayop.

-o0o-

          Kumbinasyon sa organic ug kemikal, binag-o ug kinaraan, ang panguma ug pagbuhi og mga hayopan ni Barangay Kapitan Casimero Pilones dinhi sa Paril.  Tinubdan sa iyang garbo ug dakong kita ang iyang mga paliya.  Usa ka ektarya niyang paliyahan nga may 7,000 ka punoan mokita og P90,000 matag semana.

          Silang Suico, Damaulao ug Erana pulos may mga kanding.  Si Suico may mga baboy nga way tubigay ug way ligoay, gipalubog lang sa ilang hugaw ug ginabas.  Si Damaulao may tilapyahan ginamit ang uwan ug tubod nga way hubas-hubas.  Ang hugaw sa mga hayop mao ra say gigamit pag-abuno sa ilang mga tanom.

-o0o-

          Talagsaon ang kaikag sa mga nanguyog.  Ang labing sayo nangabot sa ABS-CBN Complex sa alas-2 pa sa kadlawon gikan sa Escalante City, Negros Occidental.  May mga nanguyog sang taga Bohol ug Leyte.  Pipila sa inilang nanguyog mao silang kanhi PB member Boy Ngujo, kanhi Mandaue City agriculturist Celestino Gochoco ug kanhi Quaratine 7 chief Max Cortes.

          Ang kadagkoan sa Cebu City Federation of Farmers, Cooperatives and People's Organizations nga gipangulohan ni Dr. Philip Hernandez malampusong nipabawon sa gatosan nga nanguyog sa mahinungdanong pagtulon-an:  Ang bag-ong panguma uban ang kakugi mahimong malambuon nga patigayon, di na lang alang sa inadlawng konsumo sa mag-uuma ug sa iyang pamilya.  Kon may igong puhonan, mahimo pa ganing yawe sa kaharuhay ug katigayonan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 7, 2009

              PAGTIKAD SA PANGANDOY

 

            ABS-CBN Garden—Hapit na magsugod ang TV Patrol Central Visayas sa akong pagsuwat ini.  Kinabag-an sa mga nanambong sa tibuok adlaw nga "Kapamilya Backyard Gardening Seminar," nga dinhi na sukad pa sa alas-7 sa buntag, di pa ganahang mamauli.  Nakaseguro kong wa sila mawili pagbiya sa anapog ug bakilid namong luna.  Kon dili ang bililhong pagtulon-an sa dakong ganti sa pagtikad sa yuta nga nalilian nila.

            Pipila nila duna nay mga tamnanan.  Nga mas lapad ug mas tabunok pa.  Kinabag-an hinuon nila sama namo, nga way bisan gamayng kabangkaagan sa pagpananom.  Nia sila pag-ambit sa gamhanang mensahe nga makabarug diay sa ilang kaugalingong mga tiil.

-o0o-

            Mga eksperto gikan sa Cebu Provincial Agriculture Office ang nagduma sa pito ka takna nga seminar sud sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Dakbayan sa Mandaue.  Mugbo nga modules sa tanang aspeto sa pagpananom—gikan sa pag-ila sa matang sa yuta ngadto sa pagbuhi og wati nga makapatambok sa yuta—ang ilang gituki.

            Sa among pagtakda sa kalihokan, gikuyawan ming pipila ray manambong.  Nabalaka ming dominahan sa panghuy-ab ang bisan unsang seminar nga di maghisgot sa mga kontrobersiya ug mga eskandalo sa politika ug sa showbiz.  Apan nasayop mi sa pagbanabana sa gidak-on sa pagpakabana sa mga Sugbuanon alang sa nahulga nilang ugma.

-o0o-

            Sayong buntag pa lang, napuno nang among TV Barn sa gatosan ka mga tawo—nga naglakip sa among mga silingan sa Jagobiao, sa mga naggikan sa labing lagyo nga kalungsoran sa Sugbo ug ingon man sa mga dumuduong gikan sa Bohol, Leyte, Negros Oriental ug ubang kasilinganang mga lalawigan.

            Ang mga nanambong naggikan sa nagkalainlaing hut-ong sa katilingban.  Kasagaran nila nanakay og PUJs ug nagbaktas lang paingon sa sibyaanan.  Apan may nagda sab og mga sakyanan.  Gawas nga napuno ang kinatibuk-an namong parking lot, nisuyla ang ilang mga sakyanan ngadto sa Cebu North Road, duol na sa utlanan sa Consolacion.

-o0o-

            Gitapos ang seminar pinaagi sa aktuwal nga pagpakita sa pagbutang sa tunga sa kilo nga wati sa nadugmok na namong mga laying dahon ug hugaw sa hayop.  Human sa usa ka buwan, makamugna na mi sa among kaugalingong organic fertilizer pagpatambok sa ubang bahin sa wa pa matikad namong luna.

            Gitudloan sang mga nanambong unsaon pagkutlo ang mga lawngon sa sili espada ug tamatis gikan sa "seed bed" ngadto sa yuta nga pinutos sa plastik.  Bisan nagkalapok ang mga kamot sa kasagaran sa mga nisalmot, tam-is ang ilang pahiyom.  Masihag ang kaamgohan nga ang ilang tingusbawan naa ra diay sa ilang mga kamot.  Di sila kinahanglang magpakiluoy ni magpakilimos.  Ang gikinahanglan maong kakugi ug pakiglambigit sa mga sama nilag kahimtang.  Nga naghupot sab sa samang mga pangandoy.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada of Leo Lastimosa for March 6, 2009

              PIGING SA BUKID

 

            Duha ka dagkong kalihokan ang among pasiugdahan karong semanaha pagpadayong ug pagpalambo sa Kapamilya Backyard Gardening Project:

·        Tibuok adlaw nga seminar sa pagtikad sa yuta, pagpananom, pagpatambok sa yuta ug paghimo og organic fertilizer ginamit ang mga wati karong adlawa; ug

·        Tibuok adlaw nga field trip sa labing malambuon nga mga umahan sa bukirang mga barangay sa Dakbayan sa Sugbo ugmang adlawa.

Ang seminar dumalahon sa mga eksperto gikan sa Cebu Provincial Agriculture Office; samtang ang field trip giyahan sa mga sakop sa Cebu City Federation of Farmers ug sa Cebu City Agriculture Office.

-o0o-

            Ang seminar nga magsugod sa alas-9 karong buntag hangtod alas-4 karong hapon sa TV Barn sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa Jagobiao, Mandaue City maglakip sa mosunod nga modules:

·        Soil and water management (uban ni Jun Calinawan);

·        Fertility Management/Role of Nutrients (uban ni Victor Geralde);

·        Urban Agriculture/Backyard Gardening (uban ni Joseph dela Cerna);

·        Botanical Pesticides (uban ni Jack Jakosalem); ug

·        Vermiculture (uban ni Victor Geralde).

Ang seminar gipaabot nga mahuman na sa wa pay paniudto.  Inigka hapon, himuon ang actual demonstration sa ABS-CBN Backyard Garden, apil nang pagbutang og mga wati sa bayanan nga napuno na sa among dinugmok nga laya nga dahon ug sanga, mga hugaw sa hayop ug ubang mga biya.

-o0o-

            Ang mga mokuyog sa field trip karong Sabado magtapok sa ABS-CBN Regional Broadcast Complex sa alas-7:30 sa buntag ug manggikan sa alas-8 sa buntag.  Ang gidaghanon sa makakuyog mag-agad sa gidaghanon sa mga sakyanan nga pahuwaman alang sa kalihokan.

            Mao nga, sa makausa pa, magpabaga na sab mig pahimus sa imong kamatinabangon ug kamanggihatagon.  Kon duna kay sakyanan ug makahigayon pagkuyog, mahimo bang pasakyon ang ubang manguyog nga way sakyanan?  Palihug tawgi mi sa 4221953 o i-text sa 09228227133 kon pilay bakanteng mga lingkoranan sa imong sakyanan aron magsugod na mig panglista sa mga makakuyog.

-o0o-

            Way bayad ang pagsalmot sa duha ka nahisgutang kalihokan.  Apan BYOP (bring your own paniudto).  Kon manambong mo sa seminar karong adlawa, mahimong makatilaw mo sa pechay sa ABS-CBN Garden nga amo nang anihon alang sa paniudto.

            Atong mga bawon karong Sabado atong ihikyad sa umahan diin ta maabtan sa tingpaniudto.  Di nato hasulon ang mga mag-uuma sa paghikay og piging alang sa taga patag.  Mas maayo gani nga ang mga bawon sa taga ubos atong igasa ngadto sa mga mag-uuma.  Baylo sa mga lagutmon, utanon, prutas ug ubang mga abot sa ilang mga umahan.  Kalalim kaha sa atong piknik atubangan sa di malalis nga mga ebidensiya nga dakong bakak ang pangangkon nga ang Sugbo pansil, way paglaom sa agrikultura ug busa angayng magsalig na lang sa abot sa atong silingang mga lalawigan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com