Arangkada for July 24, 2007

            PADAYONG ESKANDALO

 

            Karong naangkon gyod ni Kongresista Jose de Venecia sa Pangasinan ang ikalima niyang termino pagka speaker sa House of Representatives, gikahadlokan nga magpadayon ang naandang mga eskandalo sa mga kongresista----gikan sa ilang pagpamugos pag-usab sa sistema sa kagamhanan ug pagwatas-watas sa batakang balaod ngadto sa pagpaburot sa ilang pork barrel ug ubang way kinutoban nga mga benepisyo pagtino nga matilok ang namiyahok nang daan nga nasudnong panudlanan.

       Manguros na lang tang daan kon tinud-on gyong de Venecia ang iyang saad paghatag og P1 milyon matag kongresista aron nga makabiyahe sila sa bisan asang nasud sa kalibotan, patong sa ilang naandang gahin sa pagbiyahe, ug paghatag og dugang pundo aron kadugangan ang mga kawani sa ilang mga buhatan sa House ug sa mga distrito.   Nahadlok kong way sukaranan ang panghinaot nga kabahin lang to sa naandang bolatik ni de Venecia aron pagsipong sa boto sa bag-ong mga sakop sa Kongreso.

-o0o-

       Ang kandidatura ni Kongresista Pablo Garcia sa ikaduhang distrito sa Sugbo maoy labing seryusong hagit sa liderato ni de Venecia sukad masukad.   Klarong gihilantan si de Venecia sa kahadlok nga ang kahinog sa kasinatian ug ang kadako sa puntil ni Garcia, uban sa lapad nga diskontento sa beterano niyang kaubanan sa administrasyon, makapalukapa na gyod sa gamhanan niyang makinarya.

       Di mahigalaon ang kinutoban sa ilang panagbangga.   Si Garcia wa magpa-nominate kay di gustong manginlabot sa "sham proceedings."  Apan labing sakit nga insulto ang gibawos pagsagpa ni de Venecia sa pagpangahas ni Garcia pag-atbang niya.   Ang nihimo sa nominasyon mao si Kongresista Antonio Cuenco sa habagatang distrito sa Dakbayan sa Sugbo, suod nga higala ni Garcia.  Ang pagdason sa laing Bisaya, ang taga Samar nga si Kongresista Sharee Ann Tan, 25, labing batan-ong sakop sa House, sa nominasyon maoy nakalansang sa lungon sa kandidatura ni Garcia, 81, ang labing hamtong nga kongresista.

-o0o-

       Human napakyas si Garcia pag-asumir sa ikaupat nga labing taas nga katungdanan sa kagamhanan, unsay mahitabo sa gikatahong mga plano sa ilang pamilya sa pagdominar di lang sa politika sa lalawigan kon dili apil na sa Dakbayan sa Sugbo ug sa Malakanyang?

·         Mahitsura kaha si GSIS President ug General Manager Winston Garcia, nga gikatahong nangambisyon nga mag-mayor sa Cebu City, sa imbestigasyon nga gipasidaan sa mga loyalista ni de Venecia sa pasangil nga iyang gigamit ang kuwarta sa GSIS alang sa kandidatura sa iyang amahan?; ug

·         Madayon pa kaha ang laing anak ni Garcia pagpatuman sa iyang plano nga, tungod sa kamasaligon nga maila nang liderato sa House, paspas kaayong niburot gikan sa pagdagan pagka senador, ngadto sa paglansar pagka bise presidente, ug ngadto sa paglusad na gyod sa hingpit nga kampanya pagka presidente sa 2010?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 23, 2007

       Comelec ni Abalos

 

       Sa kinatibuk-an, nakapasar sa Sugbuanong mga botante ang pagduma sa Comelec sa niaging piniliay sa Mayo 14.  Kini bisan dunay pipila ka kuwestiyonableng mga lakang ang pipila ka lokal nga mga opisyal sa Comelec.  Sama sa nangaging mga piniliay, mas maayo ang labok sa lokal nga Comelec kay sa ilang nasudnong mga opisyal.

        Ang eskandalo sa piniliay sa Maguindanao ug ubang mga dapit sa Mindanao nakatino nga inay makahaw-as nisamot na hinuon og kalubong sa lawom nga gahong kauwawan ang nasudnong Comelec human sa ilang pagkabulingit sa Hello Garci scandal sa eleksiyong presidensiyal niadtong 2004.

        Busa garantisado nang luna sa liderato ni Comelec Chairman Benjamin Abalos sa politikanhong kasaysayan:  Moambas, kon di man mas ubos pa, sa liderato ni Leonardo Perez atol sa martial law.

-o0o-

        Ang lokal nga mga opisyal sa Comelec nahiagom sa usa sa labing lisod nga pagsuway sa ilang pagduma sa nalangay nga iskutenyo sa Bogo sa ikaupat nga distrito sa Sugbo.  Sa sinugdanan, gipasanginlan sila sa mga abogada ni Kongresista Benhur Salimbangon nga didto kapusta sa kampo ni congressional candidate Celestino "Tining" Martinez III.  Gani, gipa-citizen's arrest pa man nilang mga sakop sa ikaduhang board of canvassers.  Apan sa kapulihay, ang mga Martinez na say namasangil sa ikatulong board of canvassers nga didto na sab dapig ni Salimbangon.

Alang sa lokal nga mga opisyal sa Comelec, ang pagtulisok sa duha ka nagkasunging pundok nila igo nang kamatuoran nga wa gyod silay gidapigan sa niaging piniliay.  Pipila ka mga tigpaniid wa hinuon mobilib.  Alang nila ang nag-usab-usab nga postura sa Comelec maoy di malalis nga pruyba nga igo lang silang moyango ni bisan kinsang makabundak og mas dakong bayad.

-o0o-

        Ang maayong relasyon sa lokal nga mga opisyal sa Comelec uban sa media napalambo tungod sa gipakita nilang Comelec 7 Director Rey Rene Boac nga kaisog sa pagpatuman sa mga lagda sa kampanya, bisan kinsa pay naig-an, ug kakugi sa pag-edukar sa mga botante sa ilang mga katungod ug katungdanan sa piniliay.

        Namantsahan hinuon ni dihang niulbo si Boac sa di makiangayong mga atake gikan sa mga komentarista nga binayran sa mga politiko nga wa malingaw sa iyang liderato.  Nakapait ni Boac kay iyang giangin ang kinabag-an sa mga sakop sa media nga, sama niya, ligdong nga nagtuman sa ilang trabaho.

-o0o-

        Wa pa ganing kapahuway sa pagtak-op sa piniliay sa Mayo 14, nalumos na sang Comelec sa pagpangandam sa piniliay sa barangay ug Sangguniang Kabataan karong Oktubre.  Kon ang kayagaw sa rehistrasyon sa mga botante ang pasikaran, hagbong nang daan ang lokal ug nasudnong mga opisyal sa Comelec.

        Kon ang Comelec ni Perez gihulagway nga di kamaong moihap, ang Comelec ni Abalos kapasanginlan nga di kamaong moumol ug mopatuman sa ilang kaugalingong mga lagda.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 22, 2007

        MAPUGOS PAGTAHAN

 

        Kon itandi ang buwag nga mga imbestigasyon sa Visayas Ombudsman sa kontrobersiyal nga mga transaksiyon sa niaging 12^th Asean Summit, mas sayon ang ilang nahaunang pakisusi sa surveillance cameras ug decorative lampposts kay sa nisunod nilang imbestigasyon sa mga pasangil sa kahiwian sa Cebu International Convention Center (CICC).

        Kini tungod kay ang Department of Public Works and Highways (DPWH 7) wa managana sa paghatag sa mga dokumento nga gipangayo sa graft investigators.  Gani, si kanhi DPWH 7 Assistant Director Marlina Alvizo pa ang niboluntaryo sa pagtug-an sa tinuorayng kantidad sa deco lamps nga mas dako kay sa unang nahibaw-an ni Crisologo Saavedra nga maoy nipasaka sa mga kaso atubangan sa Ombudsman.

        Ang Kapitolyo sa pikas nga bahin kuwang na lag dyutay nga makigbuno sa di pa mopagawas sa mga dokumento sa CICC.

-o0o-

        Kay wa man gyod barawa ang iyang imbestigasyon sa CICC, sukwahi sa kusganong awhag ni Gobernador Gwen Garcia nga suspensuhon siya ug ilisan og laing imbestigador, gani gipasidunggan man siya ni Ombudsman Merceditas Gutierrez sa iyang pagpaluyo ug hingpit nga pagsalig, si Acting Visayas Ombudsman Virginia Palanca-Santiago dunay gahom sa pagpugos ni Garcia pagtahan sa mga dokumento sa CICC pinaagi sa pagluwat og mga supina.

        Sa ato pa, sa gusto ug sa dili ni Garcia, wa siyay laing mahimo, bisan sa pagarpar sa iyang mga turutot nga siya ron ang labing gamhanan nga Sugbuanon, gawas sa pagtahan na lang gyod ngadto ni Santiago sa mga dokumento sa CICC, nga wa niya ipakita sa Sugbuanong mga magbubuhis atol sa taphaw niyang kuwentada niadtong Mayo.

Sa kataposan, mahibaw-an na gyod sa katawhan nganong labihang sukoa ni Garcia nga may pipila ka isog ug nagpakabana nga mga opisyal ug mga kawani sa Kapitolyo nga nangahas paghatag og pasiunang kopya sa maong mga dokumento ngadtong Saavedra ug sa mga imbestigador sa Ombudsman.

-o0o-

        Tungod sa panabang sa DPWH, nahibaw-an dayon sa Ombudsman pila nay nabayad ngadto sa mga kontraktor sa gikuwestiyon nga mga transaksiyon sa surveillance cameras ug deco lamps.  Apan salamat sa paugat ug papating sa Kapitolyo, wa pa gyod roy klarong kasayuran ang mga Sugbuanon pila nay nabayad sa mga kontraktor sa CICC ug kon pila gyod ang kinatibuk-ang gasto sa proyekto.

        Kay ang bugtong opisyal nga tinubdan sa kasayuran sa gasto sa CICC mao ra man gyod si Garcia kansang mga numero nag-usab-usab sab.  Gikan sa pagpanghambog nga ang CICC maoy labing barato sa tibuok kalibotan, si Garcia niangkon na sa kahigayonan nga ang gasto nakaabot sa ang-ang nga una niyang gihulagway nga "horrendous" (makalilisang).

        Maong di ikahibung nga usa sa labing naghinamhinam nga nagpaabot nga makuha na sa Ombudsman ang mga dokumento sa CICC mao si Saavedra, kansang banabana inanayng napamatud-an nga maoy mas tukma.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 21, 2007

       PAPATING  WAY SAMA

 

       Pating na ba gyod ang kadagkoan sa Department of Public Works and Highways (DPWH) nga ila lang gihapong gipadayon ang kontrobersiyal nga transaksiyon nga maoy usa sa nakapasuspenso nila sa katungdanan, gihikay lang gihapon ang ikaduhang hugna sa bayad nga ila nang giuyonan nga pugngan lang una, ug klarong gidalidali pagpalusot ang kuwarta bisan napalutsan na sila sa preventive suspension order ni Ombudsman Merceditas Gutierrez?

        Gilambigit sa makapakugang nga pagpalusot sa P15 milyones nga dugang bayad sa surveillance cameras sa 12^th Asean Summit ang opisyal sa kapolisan, si Chief Inspector Gerry Leopoldo, kansang gikuwestiyon nga pagdawat sa mga ekipo mao say nakapalusot sa una ug mas dakong bayad nga P63 milyones alang sa samang transaksiyon.  Nakaseguro na ba si Leopoldo sa iyang retirement fund nga gipakauwawan na man sab, sa makausa pa, ang iyang kadagkoan nga nagsublisubli na pagtataw nga wa siyay katungod pagdawat sa depektusong surveillance cameras?

-o0o-

        Ang mas makahasol sa Sugbuanong mga magbubuhis:  Nganong nakalusot man gihapon ang bayad bisan sa kusganong pagpugong nga gipahamtang sa Visayas Ombudsman?  Di pa ba diay igo kadtong kauyonan pagpugong sa tanang nahibiling bayranan sa transaksiyon nga naumol atol sa tigom sa tanang hingtungdan----DPWH, PNP, LBP ug Triton-----nga gipatawag ni Acting Deputy Ombudsman Virginia Palanca-Santiago?

        Angayng sublion sa Ombudsman ang ilang kaugalingong mga lagda.  Mahimo ba lang diay silang bukubukuhon sa mga opisyal nga ila nang nasakpan nga nagbinuang?  Ang kapakyas pagtiwas sa nasugdan nang mga imbestigasyon maoy usa sa mga sukaranan sa pagduda sa mga magpapatigayon nga naapil sa survey sa SWS sa katakos sa Ombudsman paggukod sa mga kawatan.

Angay sang susihon ang tinuod nga papel sa Land Bank of the Philippines (LBP).  Mahimo pa silang makapanghunaw sa pagpalusot sa unang bayad, apan nganong gibuhian na man sang ikaduhang bayad?  Ug nganong gipagawas man una ang P15 milyones alang sa Triton Communications sa wa pa sila mopiyait ngadto sa Ombudsman?

-o0o-

        Usa sa nakamantsa sa imbestigasyon sa Ombudsman sa surveillance cameras mao ang gipadayag nga kaandam nilang Santiago ug kaubanan pagsugod na paggamit sa kahimanan.  Unsaon man intawon paggamit sa kapolisan ang kahimanan nga, kon ilang dawaton, tino man gyod nga makapabalhog nila sa bilanggoan (di ra ba kapiyansahan ang kasong plunder)?

        Mao ra sab ning istoryaha sa mas dakong eskandalo sa summit, ang mas mahalon nga decorative lampposts.  Si Santiago mismo nidasig sa lokal nga mga opisyal sa pagdawat ug paggamit sa taphaw nga mga suga.  Apan kinsa may mangahas paghikap sa overprices ug nangapawong nang deco lamps nga ang pagpirma pa lang gani sa program of works and estimate (POWE) nakapasuspenso na man nilang kanhi Mandaue City Mayor Teddy Ouano ug Lapulapu City Mayor Arturo Radaza?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 20, 2007

       INUTIL BATOK CHINA

 

       Ang pagpatay pinaagi sa firing squad sa kanhi direktor sa Food and Drug Administration sa China nga si Zheng Xiaoyu niadtong Martes sa buntag, samtang gipasiatab sa kagamhanang komunista nga timaan sa ilang determinasyon pagpanalipod sa kaluwas sa mga tambal ug pagkaon sa China, di makapahilom sa kalibotanong protesta batok sa mga produkto sa tambal ug pagkaon gikan sa mga pabrika sa China nga nakapatay na sa ilang kaugalingong mga molupyo ug sa mga konsumidor sa ubang kanasuran.

        Kini tungod kay ang mga krimen ni Zheng, 63, nahimo sukad sa iyang pagtukod sa ahensiya niadtong 1998 hangtod sa iyang pagkatangtang niadtong 2005.  Sa ato pa, wa nay labot si Zheng sa makamakatay nga mga tambal ug pagkaon nga nanggawas gikan sa China sa niaging duha na ka tuig.  Laing implikasyon mao nga bisan nasakpan nang pangurakot ni Zheng duha ka tuig nang nilabay, wa gihapon matarung ang industriya sa tambal ug pagkaon sa China.

-o0o-

        Ang Pilipinas nga, sama sa naandan, maoy usa sa nangiwit pagsusi sa mga produkto gikan sa China, nakabisto nag lima ka makahilong mga pagkaon ug padayong nagsusi sa laing 861 ka mga produkto apil nang cosmetics ug toothpaste.  Ang media sa Beijing, bisan kon kontrolado sa kagamhanan, niangkon nga duna pay labing menos 20 ka meat products nga padayong gibaligya bisan nakaplagan nga giduhigan sa makahilong mga kemikal.

        Mas taas ang listahan sa US:  Spinach nga may E.coli, peanut butter ug snack puffs nga may salmonella, peke nga bottled water, mga isda ug mga utanon nga gipatuskig sa formalin, toothpaste nga may makahilong diethylene glycol, peke nga mga duwaan, makahilong mga pagkaon sa hayopan ug mga ligid nga di luwas.  May pasyente nang namatay sa Panama human nakainom sa mislabeled nga tambal gikan sa China.

        Ang China nisumbalik sab dayon pinaagi sa pag-ban sa mga karne sa baboy ug manok gikan sa US nga ilang gihulagway nga duna say salmonella.  Gikahadlokang samang ban ang ipahamtang batok sa mga produkto sa Pilipinas ug ubang nikisikisi nga kanasuran.

-o0o-

        Ang Amerikanhong Kongreso nitulisok sa kainutil sa ilang FDA (Food and Drug Administration) kay 1% ray nasusi sa mga produkto sa pagkaon gikan sa China ug ubang kanasuran.  Mas masulub-on ang kahimtang sa atong BFAD (Bureau of Food and Drugs) nga karon rang semanaha nagkarakara pagsusi sa mga produkto sa China.

        Sa sulti pa sa Amerikanhong magbabalaod:  "Kinsa may nagkinahanglan sa Al Qaeda nga dali ra man diay tang palutsan og E.coli pagpatay sa atong katawhan?"  Nakapait kay ang mas gagmayng mga nasud, sama sa Pilipinas, di kapangisog batok sa higante natong silingan, niduko lang dihang gibalibaran ang gipangayo nga listahan sa gipangtak-opan nga mga pabrika sa makahilong pagkaon sa China ug nanagana pa gani paghingan sa toothpaste nga nasakpang dunay "heavy metals."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 19, 2007

       GASA SA KINABUHI

 

       Atubangan sa nagsakang mga kaso sa dengue sa Sugbo ug Central Visayas, sa nagkanihit nga suplay sa dugo ug sa kontrobersiya sa sistema sa pagtigom og dugo alang sa labing dinalian ug mahinungdanong mga panginahanglan, ang DYAB Abante Bisaya ug ABS-CBN Cebu mopasiugda sa lain na sang Kapamilya Bloodletting sa tibuok adlaw karong Sabado, Hulyo 21, sa upat ka mga dapit sa Metro Cebu:

·         Mandaue City Hall grounds, duol sa St, Joseph Parish, uban sa Regional Blood Coordinating Council (RBCC);

·         Gaisano Fiesta Mall sa Tabunok, Talisay City uban sa Philippine National Red Cross (PNRC);

·         EMall sa Natalio Bacalso Ave. sa Dakbayan sa Sugbo uban sa Cebu City Medical Center (CCMC); ug

·         Gaisano Mactan sa Lapulapu City uban sa Regional Blood Center (RBC) sa Department of Health (DOH).

-o0o-

        Ang Kapamilya Bloodletting ipahigayon matag tulo ka buwan, nga maoy gitumbok sa mga mananambal nga luwas nga gintang sa paghatag sa dugo, nga tukmang gihulagway nga "gasa sa kinabuhi," nga di makaapektar sa kahimsog sa panglawas.  Sa Estados Unidos ug ubang kanasuran, ang blood donors makahimo paghatag og dugo matag duha ka buwan.  Apan mas konserbatibo ang mga eksperto sa dugo sa Pilipinas.

        Human tak-opi ang tanang commercial blood banks niadtong 1995, ang mga tambalanan sa kagamhanan hingpit nang nagsalig sa mga donasyon nga dugo alang sa way kinutobang panginahanglan sa ilang mga pasyente----mga biktima sa krimen, katalagman ug seryusong mga balatian.  Gisaway hinuon ang pribadong mga tambalanan nga wa modawat sa dugo nga gi-screen na sa RBC, PNRC ug RBCC.  Gipasanginlan ang mga magpapatigayon nga nagtinguha pagpalambo sa ilang pribadong blood banks nga klarong kalapasan sa balaod nga nagdili sa pagnegosyo sa dugo.

-o0o-

        Alang sa mga wa pa gyod kasuway ni makumbinser sa paghatag og dugo, gawas sa katagbaw nga makaluwas ka og kinabuhi, niang ubang kaayuhan sa blood donation:

·         Hatagan ka og blood donation card nga molibre ug mohimong mas sayon sa imong pagkuha og dugo kon simbako ikaw o mga sakop sa imong pamilya ang magkinahanglan; ug

·         Napamatud-an na nga mas mobaskog ang imong panglawas kon kanunayng kailisan og lab-as ug bag-ong dugo ang naglatay sa imong kaugatan.

-o0o-

        Duha ka donors sa nangaging Kapamilya Bloodletting nanawag sa Arangkada gahapon:

·         Ang una niingon nga ang iyang blood donation card sa PNRC di na magamit sa ubang sakop sa iyang pamilya, kinsa gipabayad sa screening (mangayo mig katin-awan sa PNRC ning ilang lagda); ug

·         Ang ikaduha niingon nga gitipigan sa RBCC ang iyang driver's license kay wa kabayad sa screening sa duha ka bags sa dugo (ang RBCC niingon nga kapulihan og laing balidong ID ang lisensiya ug libre ang screening kon limpiyo ang dugo nga makuha).  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 18, 2007

       Puno sa Paglaom

 

       Nganong si Chief Justice Reynato Puno nikalit man lang lang pagtumaw isip labing masaarong simbolo sa dugay nang gitinguha nga makiangayon nga kausaban ning nasura?  Naunsa mang pagka unsaa nga ang ikaupat nga labing taas nga opisyal sa nasud, nga gipaabot ra unta nga malubong uban sa iyang mga libro sa mga balaod samtang magpaabot sa mga kontrobersiya nga isang-at sa iyang hukmanan, mao na man hinuon karon ang gilaoman nga makatul-id sa makahasol nga dugay nang nagngutngot nga mga kahiwian nga inanay na lang untang gidawat sa nga hapit na mawad-i og paglaom nga kinabag-an?

Kini tungod kay, hapit sa usa lang ka pamilok, mahinangpong nakaplagan sa katawhan nga natingob ni Puno ang nagkanihit nang mga mithi ning nasura:  Kaisog, kaligdong ug katakos pagpasiugda og kausaban.

-o0o-

        Wa magnihit ning nasura sa mga isog.  Apan duna ba silay kaligdong?  Sama nga daghang ligdong.  Apan nagkurog nga nagtak-om sa kahadlok nga silay sunod nga gukdon sa mga mapahimuslanon.  Ug bisan duna untay mga isog ug ligdong, apan wa silay katakos sa pagpasiugda og kausaban.

        Gawas ni Puno.

        Di ko mangahas pagpangangkon nga nakaila ni Puno.  Apan ang iyang gipasundayag nga kaisog, kaligdong ug katakos pagpasiugda og kausaban sukad siya nakalingkod sa labing taas nga katungdanan sa Korte Suprema igo nang nakapakumbinser nako nga siya karoy labing masilakong bituon sa katumanan sa dugay nang gidamgo ug gipangandoy nga pagpatigbabaw sa kaayuhan sa kinabag-an batok sa kahakog ug kabangis sa pipila lang nga nagtungkawo karon sa gahom.

-o0o-

        Basaha ug pakpaki ang labing uwahing labok ni Puno:

·         Maisugon siyang nibarug batok sa laktod nga mga pagpamatay ug pagpanagit sa giisip nga mga kaatbang sa pamunoang Arroyo;

·         Ginamit ang kaligdong sa iyang buhatan, gipatawag ang labing dagkong haligi sa kagamhanan nga gawas nga inutil pagsulbad gilambigit pa gyod sa makauuwawng inhustisya; ug

·         Atubangan sa lapad nga bugalbugal nga sama sa naandan kutob ra sa pagarpar ang iyang summit, gipugos niyang tanang hingtungdan pag-umol sa ilang mga sugyot nga kasulbaran.

-o0o-

        Way nagpaabot og milagro sa duha ka adlaw nga summit ni Puno.  Wa say sukaranan ang labing masaligong pagtuo nga makaangkon nag hustisya ang makaluluoyng mga biktima ug nga mokalit lag tuyhad ang buslutong sistema sa hustisya.

        Apan wa say makabadlong ni Puno.  Bisan ang labing bagis nga mga berdugo sa Malakanyang di kapangahas pagtulisok niya.  Ni pagkuwestiyon sa iyang katuyoan.  Nga igo nang sukaranan sa paglaom nga mas dako ang kahigayonan ni Puno bisan sa paghunong na lang, kon di man gyod hingpit nga pagsulbad, sa lapad nga pagpangyatak sa mga balaod ug sa atong mga katungod.

        Ug sa pagpukaw pagbalik sa katawhan nga napaso na sa kapid-an og usa ka pagbudli sa ilang mga pangu.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 17, 2007

        GAHONG SA COMELEC

 

        Kanus-a pa ba gyod makat-on ang Comelec?  Ang kaguliyang sa nagpadayong pagpanglista sa mga botante sa eleksiyon sa mga opisyal sa barangay ug Sangguniang Kabataan (SK) nahitabo na sa rehistrasyon sa nangaging mga piniliay, nga ang kataposan mao ang pagpanlista nga gilugwayan hangtod sa Enero karong tuiga alang sa niaging piniliay sa Mayo 14.  Bisan sa kahadlok ug mga pasidaan sa nagpakabana nga mga hut-ong katilingban, ang Comelec, nakatag-an mo, morang umang nga hinay apan determinadong niuliot na sab pagsud sa gahong nga iya na niadtong nalubngan.

        Nakapait kay samtang nawad-an nang taga Comelec sa bisan unsang kaikog ni kauwaw sa ilang mga bulilyaso, ang mga botante----labi nang mga batan-on nga sa labing unang higayon gusting mosuway pagamit sa ilang balaanong katungod sa pagpili----na sab, sama sa naandan, maoy gidakdakan sa bug-at nga palas-unon sa ka-way buot sa ahensiya nga sa makadaghan nang higayon nipakyas sa mahinungdanong tahas nga gisangon sa batakang balaod.

-o0o-

        Ang data capturing machines gipahamtang sa Comelec aron paghimong mas paspas sa pagpanlista ug paghimong mas ligdong sa listahan sa mga botante.  Ang kasayuran sa pagkatawo ug hulagway sa mga botante gawas nga ma-encode na sa computer ug matandi na sa mas dakong database sa Comelec pagbadlong sa flying voters, magamit pa gyod sa mga tagduma sa mga presinto pag-ila sa mga botante nga mopakita sa adlaw sa piniliay.

        Apan ang managkaluhang tumong sa mga makina wa matuman.  Tungod sa kanihit sa mga makina, sa kakuwang sa mga kawani nga nabansay-bansay paggamit ug sa kaigang sa mga buhatan sa Comelec nga gipunsisokan na sa gatosan ka nagdali ug nag-alingit na nga mga botante, gawas nga hinay kaayong maka-encode sa mga ngan ug mga hulagway, magkasayop-sayop pa gyod ang ma-encode nga kasayuran.  Nga hangtod sa piniliay sa Mayo 14, duna pay election officers dinhi sa Sugbo ug ubang bahin sa nasud nga napugos pagamit sa ilang kinaraan nga hard copies sa listahan sa mga botante tungod sa mas libog nga listahan nga nakuha sa ilang computers.

-o0o-

        Kon sublion ang kasinatian sa Comelec sa nangaging mga piniliay, nahibawo na tang daan unsay mahitabo inig-abot na sa kataposang adlaw sa pagpanlista karong Dominggo, Hulyo 22.  Mas daghan na sang mga botante ang di malista ug mahikawan sa ilang katungod pagpili----salamat sa pagkagapos sa Comelec sa taphaw nga teknolohiya ug sa kapakyas sa ilang kadagkoan ug mga kawani pagamit sa ilang sentido kumon.

        Kon 400 ra ka ngan ang labing daghan nga ma-encode sa data capuring machines matag adlaw, nganong di man duhaon ang shift sa mga kawani nga manlista aron madoble ang gidaghanon sa malista?  Ug kon di pa gyod hinog ang tekonolohiya, nganong di man ta mobalik lang una sa mas kasaligang manumano nga pagpanlista?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 16, 2007

NAANDANG PAGPAAWOT

 

Naanad na ta nga moduko lang ug paawot kon abusohan.  Nga kon may mangahas na pagsukol, modayon tag pasangil sa nibarug sa iyang katungod nga naghilas-hilas, nagpaka-santo ug nagdahom nga pasagdan lang sa mga gamhanan ug higante nga mapangahason niyang gibangga.

Naanad na ta nga bungulbungolan lang ang atong mga reklamo.  Nga kon paminawon na, modayon tag duda nga gi-ulog-ulogan lang ta o nagpa-papel ug namolitika lang ang atong gireklamohan.
       Naanad na ta nga luokon lang ang bisan unsang kaso nga atong ipasaka.  Nga kon makaangkon nag kaangayan, modayon tag duda nga kadugo natong huwes, o may atraso niya ang atong gikiha, o naatlan lang nga gikusi sa iyang konsiyensiya.

-o0o-

Kay mao may atong naandan, mohilom lang ta kon may mga pasangil sa kahiwian.  Modayon tag dangop sa atong naandang pagtuo, nga naumol sa way pagsusi, nga nanukad ang panagsungi kay wa maayo pagbahin ang dakong komisyon sa transaksiyon.  Kon kapamatud-an sa namasangil nga wa siyay laing interes gawas sa pagluwas sa buhis nga gibolsa sa mga utok sa palusot, moapil tag pasangil nga nagpagamit siya sa kaatbang nga mga politiko, o nahangol sa atensiyon sa media, o nalisoan lang sa maayong pangisip.

Bisan kon makapakita na og klarong mga ebidensiya nga makapalig-on sa kasong gipasaka, tihik gihapon kaayo tag pakpak.  Kay nangagi natong kasinatian nga maabot rang presyo sa namasangil ug maareglo rang kaso.  Ug kon di mapalit ang kihante, ang mga imbestigador o maghuhukom mahimo pang suburnohan.

-o0o-

Ug kay nakatilaw na man tag panggukod, o igo lang gisuginlan sa pait nga kasinatian sa atong mga kadugo o mga higala nga natsambahan na niadto, mangiyugpos na lang ta atubangan sa mga gamhanan nga gipasanginlan.  Nahibawo ta sa kamangtas sa iyang bawos, busa nganong magpabantang man nga igo lang makadugang sa kahigayonan nga maduhig?

Bisan unsa na kalig-on ang mga ebidensiya sa kahiwian batok sa higante nga gipasanginlan, di lang gihapon tang manginlabot kay atong kasinatian nagtudlo nato nga ang balaod morang bay sa lawalawa----ang langaw masangit apan ang kabaw molusot.

-o0o-

Ang atong naandan----nga panagana, kahadlok, pagduda, kakuwang sa pagsalig sa kaugalingon, kamaikugon sa mas dagko ug mas adunahan nato, ka-way bilib sa atong isigka tawo, ug ka-way alamag sa mga milagro nga mamugna sa atong panaghiusa----maoy labing dakong babag sa atong pagpakabana ug pagbarug sa atong katungod ug pagpanalipod sa atong kaugalingon.

Mao ni nakawagtang sa kagawasan sa atong katiguwangan.  Maoy gigamit sa mga langyaw pag-ulipon sa atong kaliwatan sa kapid-an ka katuigan.  Maoy gigamit sa nangaging mga naghawudhawod pagtilok sa atong katigayonan ug pagbuong sa atong kadungganan.  Ato ba lang gihapong pasagdan nga magpadayon ang bag-ong mga nagpakahawod paglugway pa sa di makiangayong kahimtang?   [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 15, 2007

       DI NA MAG-PLASTIK

 

       Nakugang ko sa sangpotanan sa pagtuon sa EcoWaste Coalition ug Greenpeace nga plastik and 76% sa basura nga nakuha sa Manila Bay ug nga 51% ini mga putos nga plastik nga kausa pa nagamit.  Wa kong kabasa og pagtuon unsa kadaghan ang plastik sa kinatibuk-ang basura nga nahipos dinhi sa Sugbo.  Maayo tingali kon apilon ni pagsusi nilang Cebu City Vice Mayor Michael Rama ug sa mga opisyal sa kabarangayan nga moapil sa sunod nga panlimpiyo sa kadagatan sa dakbayan karong tuiga.  Kay kitang tanan nahibawo sa kadako sa kadaot ngadto sa atong kalikopan sa mga basurang plastik, nga hangtod sa hangtog nga makabuni sa atong mga kanal kay di man madugta.

        Nahadlok hinuon ko nga kon basehan ang gidaghanon sa mga plastik nga mosiwil sa mangawas natong mga kanal, susama ra, kon di man mas grabe pa, and kadaot nga nahimo sa mga basurang plastik dinhi sa ato.

-o0o-

        Hinaot nga human yak-i sa daghang katuigan matuki na sa bag-ong Kongreso ang nag-ung-ong nga makiangayon nga mga balaodnon nga pulos gitumong pagpanalipod sa atong kalikopan gikan sa nagbuntaog nga hulga sa mga plastik.  Kasagaran nila gitumong sa (1) pagbugnaw sa mga magpapatigayon sa paggamit og plastik pagputos sa ilang mga baligya ug (2) pagdasig sa katawhan pag-recycle sa ilang mga plastik kon di man gyod makalikay sa paggamit nila.

        Kay kon patuyangan ang atong naandan, di layo nga moabot ang higayon nga matabonan na ta sa bisan asa na lang nato gipanglabay nga mga plastik nga dugay nang nidominar sa atong inadlawng mga kalihokan:  Plastik na inay supot ang putos sa atong mga pandesal, plastik nay tasa sa atong mga kape, bisan mga kutsara, tinidor ug plato sa atong pamahaw, plastik nay putos sa atong mga kinompra, plastik nay atong pandong sa uwan o sa init, plastik nay hapin sa mga libro sa mga tinun-an, ang atong mga suholan plastik na, ug bisan ang atong pagtinagdanay sa usag-usa.

-o0o-

        Usa sa mahimo sa kagamhanan mao ang paghatag og insentibo ngadto sa mga magpapatigayon nga di na mogamit og plastik nga butanganan sa ilang mga produktong pagkaon ug putos sa uban nilang mga baligya.  Katanyagan ba sila og diskuwento sa buhis?  O igo nang pasalig nga di sila bahaan sa tinguwan?

        Ang nagpakabana nga mga magpapatigayon maoy naa sa labing maayong posisyon pagdasig sa mga konsumidor pagpalayo sa plastik.  Higanteng shopping malls sa ubang kanasuran manghatag og diskuwento sa mga konsumidor nga magda sa ilang kaugalingong grocery bags ug mas dako pa gyong laslas sa bayranan kon di plastik ang dad-on nga putos.

        Ang hiniusang pakigbisog batok sa mga plastik molampos lang pinaagi sa matinud-anon nga pagtabang sa tanang hingtungdan.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 14, 2007

       Kutob sa Sulti

 

       Angayng hangpon ang pag-awhag sa Coalition Against Corruption (CAC) sa Ombudsman pagpatulin sa imbestigasyon sa gipaburot pag-ayo nga presyo sa decorative lampposts nga gidalidali pagpamalit alang sa niaging 12^th Asean Summit nga gipahigayon dinhi sa Sugbo niadtong Enero.  Ang matag karon ug unya nga pamukaw sa nagkalainlaing kahugpongan maoy motino nga ang usa sa labing dakong eskandalo sa atong panahon di mapakatug ni makalimtan.

        Ang CAC nga gipangulohan ni Jose L. Cuisia Jr. maoy nasudnong alyansa sa nagkalainlaing kahugpongan nga nibarug batok sa mga kahiwian.  Giawhag ni Cuisia ang dinaliang pagsilot sa tanang mga responsable sa kahiwian isip pagdason sa pagpakabana sa mga Sugbuanon ug sa Barug Pilipino ni Fr. Carmelo Diola nga sakop sa CAC.

-o0o-

        Apan ang awhag sa CAC ug sa Barug Pilipino di na bag-o.  Ato na ning nadunggan sa nangagi pang mga eskandalo sa mga proyekto sa kagamhanan dinhi sa Sugbo, sa kaulohan ug sa ubang bahin sa nasud.  Ang pait natong kasinatian mao nga ang pag-awhag, bisan unsa kakusganon, di nang kadut sa mga hingtungdan nga napating sa kapid-an na ka katuigan nga pangurakot ug di nang katay-og sa mga ahensiya nga mas daghang mapakitang buslot kay sa determinasyon pagpatuman sa mga balaod.

        Nilambo ang pagbisto sa anomaliya sa deco lamps, nga nisangpot na sa pagpugong sa nahibiling kuwarta alang sa mga kontraktor ug pagkasuspenso sa mga gipasanginlang nagpasiugda sa transaksiyon, di tungod sa naandang pagarpar sa nagpakabana nga mga sektor.  Kon dili sa aktuwal nga paghipos og mga ebidensiya pagmatuod sa nangalisbo sa kahiwian.

-o0o-

        Magtug-anay na lang ta sa tinuod.  Kon ang pagduda ra sa mga sakop sa media ug sa nagpakabana nga mga magbubuhis sa tinuod nga presyo sa mahalon kaayo nga deco lamps ang gipasikaran, ambot hain pang eskinaha sa ruta sa summit nasangit ang imbestigasyon sa Ombudsman, salamat sa kasuhito na sa DPWH ug kakonsabo nilang kontraktor pagsaag-saag ni bisan kinsang magpakatakos pagsubli sa ilang mga proyekto.

        Ug kon gipasagdan pang Ombudsman paghipos sa gikinahanglang mga ebidensiya, ambot unsa pay ilang nahimo ning higayona, kay kasagaran kutob ra man sila sa pagsubli sa plantsado nang mga dokumento sa subasta.

-o0o-

        Daghan nang nangangkon og kredito sa pagkabisto sa mga eskandalo sa summit.  Apan kon ang kamatuoran lay subayon, adto tang tanan mosangko sa tiilan ni Crisologo Saavedra.

        Si Saavedra maoy nagtudlo nato giunsa pagluto ang subasta.  Si Saavedra ang nagsubay pila ray presyo sa deco lamps sa gigikanang mga pabrika sa China.  Si Saavedra ang nagtudlo sa Ombudsman unsang dokumento sa customs ang ilang masupina aron kapamatud-an ang makalilisang nga overpricing.

        Ato ba lang siyang pasagdan?  Ug mobalik lang tag pangiyugpos ug paminaw sa way kinutobang mga pagarpar batok sa kahiwian?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 13, 2007

       Gwen ug Virgie

 

       Kadako diay sa kadaogan nga na-iskor ni Acting Visayas Ombudsman Virginia Palanca-Santiago batok sa gikahadlokang-di-na-masagang-ni-mabaraw nga pagpanggukod ni Gobernador Gwen Garcia batok niya.  Gawas nga gibasura ang mga kasong gipasaka batok niya, gipabilin pa gyod si Santiago isip pangu sa imbestigasyon sa gipasangil nga mga anomaliya sa Cebu International Convention Center (CICC).  Si Ombudsman Merceditas Gutierrez nitataw nga hingpit ang iyang pagsalig ni Santiago.

        Si Gutierrez suod ug kauban sa Ateneo Law School ni First Gentleman Mike Arroyo.  Ang iyang pagsalig ni Santiago ug ang pagpadayon ni Santiago pag-imbestigar sa mga transaksiyon sa CICC nisukwahi sa gipasumbingay sa gamhanang makinarya sa propaganda sa mga Garcia—nunot sa nagpadayong kampanya ni Kongresista Pablo Garcia pagka House speaker—nga morang si Pres. Arroyo na lay wa pa moangkon nga ila nang Malakanyang.

-o0o-

        Mao ni kalainan nilang Garcia ug Santiago.  Si Garcia tungod tingali sa kadaghan sa gitangkil nga mga sakop sa media mosangyaw dayon ngadto sa tibuok kalibotan bisan sa labing gamay niyang nahimo ug wa mahimo—gikan sa pagpakauwaw sa mga kawani sa Kapitolyo nga nakit-an sa surveillance cameras nga nag-text ngadto sa pagpasundayag sa edited nga footage sa ballot boxes nga gipakuha lang diay gikan sa rehiyonal nga buhatan sa Comelec.

        Ayaw lang gyod hinuon pagpakasayop pagpangayo sa mga kasayuran nga di niya gustong ihatag, sama pananglit sa mga dokumento sa CICC, kay alang niya ang gimbuhaton sa media mao rang pagsigeg yangu-yango ug ulug-ulog niya.

        Lahi si Santiago.  Hilom lang nga nituman sa iyang tahas.  Kon mohatag man og kasayuran, di magpatawag og press conference ug di maghukad og makapabusdik nga piging ginastohan sa buhis sa mga Sugbuanon, ang tuyo di aron pagtagbaw sa way kinutobang kahangol sa atensiyon kon dili aron lang pagpahibawo sa mga magbubuhis nga wa magmika ang ilang buhatan.

-o0o-

        Apan si Santiago nagpabiling wa matudlo sa iyang katungdanan.  Mahimo gihapong ilisan bisan unsang higayona.  Ang gipatuo ni Garcia nga kasikit niya ni Pres. Arroyo, nga maoy motudlo sa sunod nga deputy ombudsman for the Visayas, magpabiling magkumbitay isip pinuti nga maghulga sa padayong pagsusi ni Santiago ug sa iyang buhatan sa makalilisang nga mga pangabuso ug pangurakot sa labing gamhanang mga opisyal nga gitaral sa ilang buhatan.

        Mao nga iya sa matag ligdong nga Sugbuanon ang makiangayong gimbuhaton pagpaluyo sa kaligdong nilang Santiago ug kaubanan.  Kon nakauyon mo sa ilang paggukod sa mga gipasanginlan sa mga eskandalo sa niaging 12^th Asean Summit ug ubang mga proyekto, ug kon giluod na mo sa kahawod nga gipamugos sa mga nanghasi nila, angayang pabahaan ang Malakanyang sa mga mensahe sa si Santiago ang labing haom sa katungdanan—di ang gitugpo sa mga kurakot nga determinadong mobuong sa kadungganan sa Ombudsman.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 12, 2007

       BIG SISTER

 

       Wa na kong kabalik sa Kapitolyo karong bag-o busa wa pa ko mahibawo kon gipakatap na ba nila sa tibuok building ang slogans sa labing uwahing dako nilang kampanya, sama sa "No to Sugbuak!" kansang gidaghanon sa mga pirma gipasundayag gyod sa atubangan.  Ambot kon ang matag ganghaan sa mga buhatan sa Kapitolyo gibutangan na ba sa ilang naandang puti nga streamers nga dagko kaayo ang mga letra nga puwa sa labing bag-o nilang lagda:  "Gidili ang Pagmug-ot!"

        Ambot unsay reaksiyon sa board members kon butangan ang ilang mga buhatan sa maong streamers.  Samtang di sila mahitabong pagunahon sa lapukon nga umahan sa Sudlon, angayng pasidan-an ang ilang mga kawani sa pagtalikod una og gamay sa surveillance cameras sa di pa mopakulismaot sa ilang mga dagway.  Wa gyod hinuoy pagtukol sa bag-ong lagda ang tanang department heads kay nanga-anad na.  Nabalaka hinuon sa kaguliyang nga moulbo kon masipyat sila og apil sa pultahan sa buhatan sa gobernador.

-o0o-

        Nakaseguro hinuon ko nga di retroactive ang pagpatuman sa labing bag-ong lagda sa way kinutobang paningkamot pag-usab sa burukrasya sa Kapitolyo.  Kay kon ipahamtang ni alang sa nangaging mga insidente sa nilabayng mga buwan sa nagkalainlaing mga buhatan nga na-record na sa surveillance cameras, labihang daghanang masilotan:

·         Mag-una sa listahan silang Gobernador Gwen Garcia ug iyang mga abogado tungod sa iyang kapakyas pagpahiyom sa wa pa mosugod pagpanulisok ug pagpangasaba nilang Chairman Edward Abad ug ubang kadagkoan sa KBP Cebu Chapter nga nangahas pagduaw sa iyang buhatan; ug

·         Si Capitol Security Consultant Byron Garcia sa matag kakita niya og kawani nga mag-text o mokawat og paminaw sa Arangkada pagsusi kon nagpa-interview ba si Cris Saavedra (duda hinuon ko kon gipaatubang ba sang surveillance cameras ngadto nilang Byron, sa pagtuman sa iyang papel isip "Big Brother" sa Kapitolyo, ug sa iyang maguwang.)

-o0o-

        Mangahas sab ko pagpangagpas nga, sama sa naandan, kining labing bag-ong lagda batok sa pagmug-ot di mapahamtang batok sa mga Garcia.  Kay kon iapil sila, mainutil na sa pagpatuman sa ilang gitinguhang kausaban sa Kapitolyo, bisan kon 12 na ka tuig na ning gikontrolar sa ilang pamilya.  Kay kasagaran sa ilang mga lagda, sila ra say mangaigo.

        Pananglitan, kawani sa Kapitolyo nitumbok nga si Byron maoy usa sa maigo sa lagda nga nagdili sa tanang kawani sa pagpaminaw og musika ug komentaryo aron nga di maibanan ang ilang productivity.  Ang implikasyon?  Gawasnon nang makaprotesta ang militanteng mga pundok sa nataran sa Kapitolyo kay, ubos sa nahisgutang lagda, di na mang kapatuyang og patokar og sipa kaayong mga kanta sa loudspeakers.  Ug kon makapatuyang na pagpaningil ang Sugbuanong mga magbubuhis pagpangayo og kuwentada sa CICC ug ubang mga proyekto, asa man sila punita?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 11, 2007

       LILI SA KASAYSAYAN

 

       Daghan kong nadawat nga mga pangutana asa silang kapalit og mga kopya sa librong "The Roots of the Filipino Nation" ni O.D. Corpuz nga atong nahisgutan dinhi.  Wa kong kasuroy sa mga bookstores karong bag-o apan akong nahibaw-an nga duna pay nahibiling mga kopya ang Amazon.com.  Ang akong kopya pinahuwaman ni Col. Sol Dalid, kinsa nipahuwam na sab nako sa ikaduhang volume sa talagsaong libro.

        Magpangikog man unta kong manghuwam og libro kay dugay man gud kong makahuman, apan nagpiyesta ko sa mga libro nga akong nahuwaman sa wa pa ko maigo sa bagis kaayong flu sa niaging semana.  Gawas sa "Roots", nakahuwam sab ko kopya ni Manny Limtong sa "Mao:  The Unknown Story", nga nibisto sa pagkabayo ni Mao Tse Tung sa komunismo ug pagpamatay sa iyang kaugalingong katawhan aron lang makontrolar ang Tsina ug mapaburot ang iyang kaugalingon.  Maong gawas sa akong kaluya, hinaot nga makasabot mo nganong wa ko magdali pagbalik sa trabaho.

-o0o-

        Si Corpuz nakautingkay sa listahan ni Antonio Pigafetta sa mga ngan sa mga pangu sa mga balangay sa Sugbo nga gisumbong ni Humabon ngadto ni Ferdinand Magellan nga nagdumili pag-ila sa iyang liderato:  Cilaton, Ciguibucan, Cimaningha, Cimatichat ug Cicanbul sa Cinghapola; Apanoaon sa Mandaui (Mandaue?); Teten sa Lalan; Japal sa Lalutan; ug Cilumai sa Lubucin.

        Gibutyag sang Corpuz nga di ang balangay sa Mactan ni Lapulapu ang unang gihilabtan ni Magellan tungod sa palaban ni Humabon.  Gipasunog na niyang kabalayan sa balangay sa Bulaia (Buaya?) kay ang mga molupyo wa motahud ni Humabon.  Nagsugod ang kataposan ni Magellan dihang naminaw siya sa sugyot ni Zula, karibal nga pangu sa Mactan, nga kinahanglang magpada siya og armadong mga sundawo aron pugson si Lapulapu pag-ila sa hari sa Espanya.

        Ang gipasidunggan nga labing unang tawo nga nakalibot sa kalibotan mao say usa sa labing unang biktima sa panag-unay ug intriga sa politika sa unang mga Sugbuanon.

-o0o-

        Si Corpuz, ang ika-13 nga presidente sa University of the Philippines (UP), gipasidunggan tungod sa iyang lapad nga kinaadman ug paghigugma sa nasud.  Matod niya usa sa labing dakong kasaypanan sa kasaysayan mao ang pag-ila sa Hunyo 12, 1898 nga adlaw sa kaugalingnan sa Pilipinas.  Gibisto niya nga ang proklamasyon sa Kawit, Cavite, nitataw nga ang katawhang Pilipinhon "were under the protection of the Powerful and Humanitarian Nation, the United States of America."

        Sa kasuko ni Aguinaldo sa kataphaw sa proklamasyon, nibiya siya sa ilang bay nga wa mopirma sa mahinungdanon unta nga dokumento.  Matod ni Corpuz ang tinuorayng adlaw sa kaugalingnan mao ang Agosto 1, 1899, dihang kapin sa 200 ka mga mayor sa kalungsoran nagtapok sa Bacoor, Cavite aron pagtuki sa "solemn declaration of Filipino Independence."  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 10, 2007

       DUGO SA ILANG KAMOT

 

       Nganong kinahanglan pa mang may mga batang mangamatay tungod sa paak sa lamok?  Mao ni kasagarang tiyabaw sa mga ginikanan sa mga anghel nga nabiktima sa labing uwahing hasmag sa dengue dinhi sa ato ug ubang bahin sa nasud.  May lig-ong sukaranan ang ilang kahibung.

        Lisod tuod sabton nganong ang nasud nga nagpakatakos na pagpakig-indig sa labing gamhanan ug labing malambuong mga kagamhanan sa kalibotan ug pakigdungan sa way kinutobang kiat sa kabag-ohan di pa man diay kamao nga mopuo sa mga lamok nga nagda sa kagaw nga makamatay sa iyang kaugalingong nataran.

        Lain na ba sab ning kamatuoran nga gihatagan og mas dakong importansiya sa atong kadagkoan ang pamostura kay sa pag-atiman sa labing batakang panginahanglan sa atong katawhan?

-o0o-

        Di pa igo ang pagkamatay sa ilang mga minahal sa kinabuhi, ang mga tagtungod sa mga biktima sa dengue gitubag lang sa kadagkoan sa kagamhanan sa ilang naandang pagarpar:  Di pa angayng ikaalarma ang sitwasyon kay mas gamay pang nangamatay kon itandi sa samang higayon sa niaging tuig.  Nahunghongan ba sila sa ilang mga anghel nga way kalainan kon ikapila pa nga biktima ang niligdas kon ang ila pang pinangga nga kaliwat, simbako, maoy natsambahan?

Bugnawng mga numero maoy gipasalipdan sa makauuwaw nilang kapakyasan pagbutang og kinutoban sa tinuig nga epidemiya.  Ang kayano sa suliran sa dengue ug ang kainutil sa kagamhanan pagsulbad ini, kapid-an na ka tuig human ni hingpit nahinginli sa atong kasilinganang kanasuran, maoy usa sa labing makauuwawng bantayog sa padayong pagpabaya ug paglawog sa atong kagamhanan sa makaluluoy natong katawhan ngadto sa kaalaotan.

-o0o-

        Tuguting maghisgot tag kanal nga way lutsanan.  Nga maoy kasagarang pangitlogan sa mga lamok nga may dengue.  Kon matarung lang sa kagamhanan ang tanang kanal, sobra sa katunga sa tinuig nga mga kaso sa dengue di na igkita.  Apan bisan kapila na ta agii og tinguwan, ting-init, tingbagyo, kuwaresma, tinghuwaw, La Nina ug El Nino, ang atong mga kanal di lang gihapon kasuyop sa baha ug mao na hinuoy usa sa mga hulga sa sakit.

        Kapila na magpapili ang atong mga politiko ug kapila na ta nila saari pagtarung sa atong drainage system sa Metro Cebu, apan natuman ba nila?

Wa.  Ang mga kinabuhi nga nakalas sa dengue dugo sa ilang mga kamot.

-o0o-

        Nakapait sa atong kadagkoan kay inay mangayo og pasaylo sa ilang kapakyasan, nakaako pa gyod pagpanulisok sa mga biktima sa dengue nga mao ra say mabasol sa katalagman kay mga hugawan.  Ang mga kalag na lang sa mga anghel nga nangamatay maoy bahala sa ilang kamangtas.

Apan unsaon man intawon pagtarung pagpanlimpiyo sa mga tagbalay kon gilibotan sila sa nagpundo nga mga kanal ug way motarung pagsunod pagkuha sa ilang mga basura?  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 9, 2007

       PEKENG MGA KASAL

 

       Dakog matabang sa nagpadayong imbestigasyon sa Korte Suprema sa "marriage scam" sa Sugbo kon itandi sa imbentaryo sa mga kasal nga gihimo sa mga hukmanan ngadto sa listahan sa marriage licenses nga giluwatan sa civil registrars sa mga dakbayan ug kalungsoran sa Sugbo:

·         Maklaro kon pila sa mga kasal sa hukmanan ang wa mag-agi sa local civil registrars, kansang mga pirma gidudahang gi-forge sa pipila ka marriage licenses;

·         Maklaro pila sa mga kasal ang gipahigayon sa mga hukmanan bisan wa katuman sa batakang mga panginahanglan, sama sa certificate of capacity to marry ug joint affaidavit of cohabitation; ug

·         Mapalapdan sang imbestigasyon sa posibleng pakigkonsabo sa pipila ka civil registrars sa "fixers" sa mga kasal sa hukmanan.

-o0o-

        Kasal man sa korte o sa Simbahang Katoliko, gitataw nilang Cebu City Civil Registrar Evangeline Abatayo ug Talisay Civil Registrar Gemma Lation nga ang marriage license mao ang nag-unang panginahanglan.  Samtang mas taas ang pagpaabot sa simbahan, nga magkinahanglan pa og upat ka Dominggo nga pagpahibawo sa mga misa sa nag-ung-ong nga kaminyuon, ang mga hukmanan kinahanglan pa sang magpaabot sa siyam ka adlaw nga lugway sa pagpublikar sa civil registrars.

        Sa ato pa, wa gyod masubay sa mga lagda ang mga kasal sa korte nga usa ra ka adlaw nga gihikay.  Nga maoy giapas sa kasagaran sa magpakasal sa korte nga klarong nanglaktod sa pinahimutang nga kalihokan sa simbahan.  Klarong dunay gilaktawan nga mga panginahanglan.  Apan mahimo hinuong ihikling ang marriage license kon nagpuyo nang magtiayon sud sa lima ka tuig.

-o0o-

        Nga segun sa pasiunang imbestigasyon sa Korte Suprema, maoy labing giabusohan sa upat ka hukmanan sa Sugbo kansang mga huwes gisuspenso na.  Dul-an sa katunga sa dul-an sa libo ka mga kasal sa Cebu City MTCC Branches 2,3,4 ug 8 sukad niadtong 2005 way marriage licenses ug gihulipan lag joint affidavit of cohabitation pagmatuod nga nagpuyo nang babaye ug lalaki sud sa lima ka tuig o mas dugay pa. 

Nga lisod tuohan kay kasagaran sa nigamit ini tiguwang nga mga turistang langyaw, kansang tourist visa alang lang sa unom ka buwan, nga gusto dayong magpakasal sa ilang gikaila nga batan-ong Cebuana.

-o0o-

        Kasagaran sa mga langyaw nga nagpakasal sa mga korte dinhi sa Sugbo taga Estados Unidos, Uropa ug Australia.  Apan kasaligan namong tinubdan nagbutyag nga ang labing kulatado mao ang mga Hapones.  Tungod sa pagtuong mas adunahan ug manggihatagon sila, bunalan sila og hangtod P50,000 nga bayranan.

        Dakong trabaho ang pagsubli sa legalidad sa tanang kasal nga gihimo sa mga hukmanan sa Sugbo ug sa ubang bahin sa nasud.  Apan ang kaabtik ni Chief Justice Reynato Puno pagsusi sa gipasangil nga kahiwian nagmatuod sa iyang katakos paghusay ini ug mas dagko pang mga kontrobersiya sa atong sistema sa hustisya.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com

Arangkada for July 7, 2007

       LIKOY ANG DOH

 

       Daghang nihangop sa kaisog sa kadagkoan sa Department of Health (DOH) pagbadlong sa lokal nga mga opisyal nga nagpatuyang sa ilang gibati pagpasiugda og fogging operations batok sa dengue.  Matod sa DOH labawng makadaot ang fogging.  Kon maluwas ang mga bata gikan sa mga lamok nga nagda sa kagaw sa makamatay nga dengue, kuyaw silang makasingo sa makahilo nga kemikal nga way pupanagang gibugwak sa fogging machines.

        Ang pag-insistir sa DOH nga ang pagpanlimpiyo sa palibot, di fogging, maoy labing epektibong panagang sa mga molupyo gikan sa makahahadlok nga pagkatap sa dengue nakaangkon og dugang gibug-aton tungod sa nitumaw nga pagduda nga ang lokal nga mga opisyal nipahimus sa epidemiya sa dengue aron pagpalusot ug pagpaburot og tambok nga mga komisyon gikan sa fogging chemicals.  Apan sa niagi ra ning tuig.  Nilikoy ang DOH karong tuiga.

-o0o-

        Aron pagbaraw sa dengue outbreak sa Minglanilla ug kasilinganang mga lungsod sa habagatang Sugbo, ang DOH maoy nag-una-una pagpasiugda og fogging operations.  Nakugang ang mga molupyo nga nakakita nga morang nagpiyesta ang mga opisyal sa DOH pagpabulhot ug paghabol sa tibuok kabalayan sa puti nga aso sa fogging machines, aron ba kaha pagtino nga way bisan unsang makaikyas gikan sa makahilong kemikal.

        Nganong nikalit man lag kalami ang DOH?  Nganong sila na may nahimong mga ahente sa makahilong mga kemikal?  Wa na ba silang kasukol sa mas gipaburot nga komisyon gikan sa pagpangompra sa daghang kemikal?  Nganong gi-um-om na man ron ang ilang kaugalingong mga pasidaan nga ang kemikal mas makadaot kay sa dengue?

        Ug karong nangompra nang DOH sa mga kemikal, kinsa na man lay mobadlong sa lokal nga mga opisyal pagtultol sa ilang karaang mga suki nga determinadong mobuhi sa labing makahilo nilang mga kemikal bugti sa pagpaburot sa pribadong mga bolsa sa hakog nga mga politiko?

-o0o-

        Ang labing dakong kadaot nga mahimo sa pinatuyangan nga paggamit sa mga kemikal mao ang paglipat ug paghukas sa mga molupyo sa labing kasaligang alkontra batok sa dengue—ang pagpanlimpiyo sa palibot:

·         Magsige na lang unya og awhag sa lokal nga mga opisyal pagsalida sa way kapuslanan nga fogging operations;

·         Ang mga lamok nga nagda sa dengue maoy maghudyaka kay di man sila mahitabong maapsan sa mga kemikal;

·         Molapad na hinuong mga dapit nga maigo sa dengue kay igo ra mang mamalhin ang mga lamok sa silingang mga barangay gikan sa mga luna nga gihimoan og fogging;

·         Inay manlimpiyo sa ilang palibot, mangyabo sa tanang nagpundo nga tubig sa ilang kabalayan, ang mga molupyo mangiyugpos na lang nga magpaabot sa sunod nga fogging; ug

·         Ang mas daghang mangamatay sa dengue tubagon sa mas daghan ug mas makahilong mga kemikal.  [30]  leo_lastimosa@abs-cbn.com